Categorie archieven: schrijftips

Nogmaals verhuisteksten

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik had het hier onlangs over de stijlbloempjes op Funda, zonder toen een concreet voorbeeld bij de hand te hebben – mijn aandacht voor Funda is aan het krimpen sinds we zelf ‘voorzien’ zijn. Of liever gezegd: ik ben aan het afkicken. Maar ik kijk nog af en toe wel, en ik kan nu een voorbeeld geven dat ik als tamelijk extreem ervaar:

Deze doch iets gedateerde maar keurig onderhouden woning is nu te koop, en wacht op nieuwe eigenaren om het verder te omarmen en er hun eigen verhaal te schrijven.

Achter de voorgevel schuilt een wereld van mogelijkheden. Deze woning biedt een solide basis en onmiskenbare ruimte welke op veel verschillende wijzen in gebruik te nemen is. Zowel aan de voor- als achterzijde is de woning voorzien van grote kozijnen, waardoor veel licht naar binnenvalt en de binnenruimte verbindt met de groene pracht van buiten.

Ik ga dit verder niet uitmelken, maar ik tel in dit kleine fragment een aantal ontsporende zinnen, foute verwijzingen, rare woordcombinaties en een welke. In de alinea erna gaat het ook nog een paar keer achter elkaar over volwaardige slaapkamers en in de alinea daar weer na is perceel opvallend frequent. Het lijkt erop dat deze makelaar heeft geprobeerd moeilijker te schrijven dan hij of zij aankan, met dat doch bijvoorbeeld.

Maar goed, daar heb ik doorheen leren te lezen in de twee jaar dat de verslaving duurde. Laat maar verder.

Van een heel andere orde vond ik de teksten in de hypotheek-bureaucratie. Wat me opviel, is dat de hypotheekverstrekker geen moeite deed om het juridische en financiële jargon uit te leggen. Zo staarde ik een tijdje naar een te ondertekenen formulier waar ik niets van snapte, en wat de tussenpersoon later uitlegde als: daarmee verklaar je dat jullie het spaargedeelte van jullie spaarhypotheek inderdaad gaan gebruiken voor de aflossing.

O, staat dat er, zeg dat dan, met een korte uitleg. Want dat had ik er echt niet uitgehaald, mogelijk ook wel omdat dat voor mij nogal vanzelf spreekt en geen aparte handtekening zou vergen, maar goed.

Overigens, dat was een van de momenten de afgelopen maanden dat ik dacht: ik lees dit en ik snap hier he-le-maal niets van. En dat ligt echt niet aan mij. Ik ben nota bene gepromoveerd neerlandicus! Wat een wereld hebben we opgetuigd…

Waarvan acte. Een paar weken nadat alles rond was, zo dachten wij, kregen we nog weer een formulier te ondertekenen. Ook dat snapten we weer niet. Dit keer zat er wel uitleg bij, in de mail. Die zag er zo uit:

Echt supersterk, deze motivering! Document A, reden: A! Nee, alles duidelijk.

Oempf.

(Als klein extra detail valt me ook nog op dat aanvrager en klanten door elkaar gebruikt wordt voor dezelfde partij. Althans, dat denk ik.)

En: waar maken ze zich druk om? Wat we doen met de rest van het geld dat ons oude huis opbrengt? Het nieuwe huis financieren, dûh.

 

 

 

 

 

Hoe kan die, uh, dat?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In het ‘Magazine‘ bij de NRC van afgelopen weekend stond op p. 17 een advertentie voor cosmetica met daarin deze zin:

Een compleet verzorgingsconcept voor de veeleisende, rijpere huid die de huid intensief hydrateert (…) en beschermt tegen invloeden van buitenaf.

Die moet dat zijn, want het slaat op het het-woord concept. Je hoeft er niet eens voor te ontleden: het valt extra op omdat die alleen op de-woord huid kan slaan, waardoor dat woord raar herhaald wordt (‘de huid die de huid hydrateert’). Deze zin is knetter ongrammaticaal. Gewoon hartstikke fout.

Nou kan ik niet altijd zitten met een taalfout, maar bij deze vraag ik me wel sterk af: hoe kan zoiets nou gebeuren? Dat Magazine is gericht op een welvarende doelgroep, de advertentie is over de hele pagina, met veel wit – dat mag wat kosten. Dit is een sjieke advertentie dus. Het is de enige echte zin, het is niet dat dit een detail is dat verloren is gegaan in een lap tekst. Hoe kan het dan zijn dat er niemand even een kritisch oog op dat ene zinnetje heeft geworpen?

Met die vraag heb ik het hele weekend rondgelopen.

 

VIOT was weer de moeite waard

Louise Cornelis Geplaatst op door 4

Het VIOT-congres, de grote Nederlands-Vlaamse conferentie op mijn vakgebied is eens in de drie jaar, maar drie jaar geleden kon die niet doorgaan vanwege corona, zes jaar geleden was ik in Nieuw-Zeeland en zo was het voor mij ineens negen jaar (en een maand) geleden. Vandaar dat ik uitkeek naar mijn tripje naar Enschede vorige week. Sommige vakgenoten was ik elders nog wel eens tegen het lijf gelopen, maar anderen had ik echt negen jaar niet gezien, en alleen al dat maakte het leuk. De tijd om bij te praten leek zelfs te kort, zeker omdat ik af en toe mijn eigen gang ben gegaan tussendoor, vooral uit beweeg-behoefte, en ook dat (zwemmen, hardlopen) was prettig. Hieronder een verslag van de rest, en op sommige aspecten daarin kom ik vast later nog eens terug ook, dus het was weer de moeite waard!

Dat het leuk was, was belangrijk, want als ik het puur zakelijk bekijk (wat ik niet doe, en wat niet hoeft), zou ik wel twijfelen of de investering rendeert. Die is behoorlijk, met inschrijfgeld, de verblijfkosten en de treinreis. Verdien ik dat terug? Ik keek wat bedenkelijk toen ik het programma voor het eerst zag: zakelijk schrijven en lezen is ‘uit’, het onderwijs is terug van weggeweest. Het is me al vaker opgevallen hoe zeer de wetenschap aan trends onderhevig is, en de huidige trend is nogal ver af van mijn eigen werk. Dat vind ik een beetje jammer, maar ik kan dat ook relativeren: als ik de afweging moet maken tussen het belang van hoog-opgeleide professionals en slecht lezende 15-jarigen, dan weet ik het ook wel. De vertaalslag maak ik bovendien zelf wel. En dat terugverdienen, dat is niet heel belangrijk – inspiratie is me ook veel waard.

De trend betekende echter wel dat er maar één presentatie een direct raakvlak had met mijn werk. Op vrijdagochtend vertelde Geerke van der Bruggen over onderzoek naar de begrijpelijkheid van rechterlijke uitspraken. Eén van de variabelen in haar onderzoek is de plek van de hoofdboodschap (mijn woord): voorop of achteraan. Ze had daarover geen eenduidige resultaten te melden (helaas), wel een intrigerend, maar ook niet eenduidig, gender-effect. Dat zette mij aan het denken, maar dat was wel speculatief – ik kom er nog een keer op terug hier, en wie weet ook nog met haar, dat zou ik wel waarderen.

Beperking op het onderzoek lijkt me wel dat het niet tot panklare schrijfadviezen kan leiden. Het gaat alleen om begrip van het brede publiek kijkt, en niet het effect op meer gespecialiseerde en dichter betrokken lezers. In de praktijk hebben schrijvers te maken met een spanningsveld tussen die diverse lezersgroepen. Voor die verschillende lezersgroepen had Van der Bruggen wel een mooi model met cirkels dat ik vast wel eens ga ontlenen.

Twee andere sessies hadden een inspirerend indirect raakvlak:

  • Op donderdagochtend ging de ‘keynotepresentatie’ over de grote taalmodellen van AI, zoals ChatGPT en aanverwanten. Ik verdiep me daar al een tijdje in, vooral om antwoord kunnen geven op de vraag die ik al een paar keer gesteld heb gekregen: ‘waarom zouden we nog zelf moeten leren schrijven, dat kan AI toch overnemen?’ Willem Zuidema en Katrin Schulz hielpen me weer een stapje verder bij het formuleren van mijn antwoord daarop, en ze deden dat ook nog met voortreffelijke visueel materiaal, het beste van de drie dagen. De drie belangrijkste bouwstenen die ze aandroegen waren:
    • Het toeschrijven van intelligentie en creativiteit aan ChatGPT is eigenlijk projectie (mijn woord): we zien als output een voor ons betekenisvolle tekst en die kennen we alleen maar als afkomstig van andere intelligente wezens, vandaar dat we denken dat AI intelligent en creatief is, net zoals wij. Maar dat is niet zo: het is een ‘stochastic parrot’ die op basis van triljoenen woorden voorspellingen doet.
    • De soms rare en discriminerende output van grote tekstmodellen is niet zomaar een nog te fixen probleempje, het zit dieper dan dat: in de input, in de algoritmes en in het model. Bias en ‘hallucineren’ zit zodoende ingebakken; AI vergroot de bias die in onze maatschappij toch al aanwezig is. Een al te blind vertrouwen in technologie is daarom een ‘dode hoek’, het is zaak om zelf controle te houden.
    • Aan de ethische problemen van het gebruik van AI die ik al kende, kon ik er nog een toevoegen: in lage-lonenlanden zitten mensen voor een habbekrats handmatig de ’toxic content’ uit de output te filteren. Zodat onze intellectuele productiviteit groter wordt, want dat is de stap vooruit van AI. Maar dat komt dus met een prijs.
  • Op donderdag aan het eind van de middag was er een panel van maar liefst anderhalf uur over tekstanalyse, aan de hand van een nieuwe editie van een toonaangevend boek daarover (dat ik overigens zelf niet gebruik). De zes methoden in dat boek werden ultrakort gepresenteerd door de auteurs van de hoofdstukken erover, en daarna hebben we met z’n allen gekeken naar een voorbeeldtekst, een Volkskrant-column. We mochten die behandelen alsof we redacteur waren en de auteur feedback gaven, en de panelleden plaatsten onze reacties in het kader van die zes methoden. Ik vond dat erg leuk om te doen, en dat zat hem er vooral in dat ik het als bevestiging ervoer om te ervaren dat mijn vakgenoten tot overeenkomstige conclusies kwamen. Hun opmerkingen en ook dat kaderen binnen het boek zetten hier en daar ook nog een stapje verder. Ik kijk natuurlijk vaak als enige ‘deskundige’ naar een tekst, en als ik dat samen doe, is het vaak met dezelfde collega’s. Het was een feest om dat eens met zo’n twintig anderen te doen. Sowieso fijn dat er op de conferentie andere en actievere werkvormen waren dan de standaard-onderzoekspresentatie.

Van de presentaties over onderwijs in lezen en schrijven heb ik nog meegenomen dat:

  • ‘graphic organizers’ voor tekststructuur werken (Bogaerds e.a. – ‘piramides tekenen!’ dacht ik dus)
  • het oprukken van sociale media de leesvaardigheid op nationaal niveau beïnvloedt: als een land massaal online gaat chatten, daalt in dat land de PISA-leesvaardigheid, maar dat is wel deels een tijdelijk effect (Luyten – die het effect van het slechte Nederlandse onderwijs op die recente lage scores dus relativeerde)
  • een ‘leesklimaat’ de individuele leesvaardigheid positief beïnvloedt (Wyns)
  • een andere beperking op schrijven met AI is dat het dan alleen lijkt te gaan om het resultaat van het schrijven, niet om het denk- en schrijfproces (Hof)
  • je om met ChatGPT en aanverwanten te schrijven eigenlijk méér moet kunnen dan wanneer je zelf schrijft, want je moet de output kunnen beoordelen (discussie bij Van der Loo)
  • intensief schrijfonderwijs werkt (Bouwer e.a.).

En verder was er een boel vakinhoudelijk leuks. Ik vraag me bijvoorbeeld nog bijna elke dag een keer even af hoe je het equivalent van ‘hij twitterde’ schrijft als je twitter wilt vervangen door de nieuwe naam X. Hij xte, x’te, Xte of X’te? Die vraag stelde Alex Reuneker als een soort teaser aan het begin van zijn presentatie over de problemen die spellers ervaren  met leenwerkwoorden. Ik ervoer die trouwens zelf ook, want in een paar opdrachtjes maakte ik zelf ook fouten: in ‘hij browsede’ blijft de e en ‘zij chillt’ heeft 2 l’en (dûh, sommige regels zijn wel freaky). Precies dat type fouten zijn het meest frequent bij de gebruikers van Reunekers website om de werkwoordspelling te leren. 

Van een heel andere orde is dat ik (toch een beetje buitenstaander) leerde dat de taalbeheersing onder druk staat en wellicht een andere naam en/of afbakening en/of samenwerkingsverbanden nodig heeft (panel over de toekomst van het vak). Ik noem mezelf ook eigenlijk alleen maar ’taalbeheerser’ als het om dit congres gaat. Maar eerlijk gezegd zal het mij worst wezen hoe het vakgebied zich noemt.

Ook van een andere orde: de onderzoekspresentaties waren wel erg kort, met 20 minuten voor alles, dus inclusief vragen en van zaal wisselen als je dat wilde – wat in de praktijk lastig was. Dat maakte sommige sprekers zo gehaast dat ze ademnood kregen. Wat mij betreft zou er te besparen zijn op het bespreken van het onderzoeksmateriaal: hardop voorlezen van tekstfragmenten bijvoorbeeld is tijdrovend en onnodig voor een zaal vol met zeer bedreven lezers. Wel zou een handout dan af en toe fijn geweest zijn – het vakgebied lijdt al langere tijd aan Powerpoint-dwangmatigheid, vind ik. Niet altijd even goede Powerpoints ook, soms bijvoorbeeld te klein of te vol of te expliciet.

Wat ik dan wel weer fijn vond om te merken was dat er minder presentaties waren van het type ‘weinig theorie, vage constructen, maar wel statistiek tot drie cijfers achter de komma’. Daar heb ik me vanuit mijn positie aan de zijlijn in eerdere jaren wel aan gestoord. Ook viel me op hoe constructief de sfeer was, er werd ook echt met elkaar meegedacht – ook dat heb ik wel eens anders meegemaakt. Het was niet alleen mij opgevallen: in het slotwoord zei organisator Menno de Jong er ook iets over.

Net voor dat slotwoord was de inhoudelijke uitsmijter van de conferentie ook zeer de moeite waard, niet voor mij in mijn professionele rol, maar wel voor mij als burger. Stef Aupers nuanceerde het idee dat complottheorieën ontstaan doordat de sociale media als ‘echo-kamers’ aanzetten tot radicalisering. Hij vindt dat overdrijving van een mono-causaal effect, techno-determinisme, de werkelijkheid is complexer dan dat. Complotdenkers zijn niet passief, ze geven actief zin en betekenis, al is dat vaak ‘oppositioneel’ aan de reguliere ideologie. En deels is wat er gebeurt op bijvoorbeeld YouTube een spel (vergelijk: ‘Wie is de mol’ gaat ook uit van complotdenken). Het was een boeiend en ook weer opvallend goed gevisualiseerd verhaal.

* * *

En zo ging ik vrijdagmiddag tevreden naar huis, de hele terugreis lang nog aangenaam in gesprek met vakgenoten. Het was zo een uitje dat ik als nuttig en aangenaam heb ervaren. Het volgende VIOT-congres is al over twee jaar – ik kijk er nu al naar uit!

 

PEP als vertaalfout

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Mijn opdrachtgevers weten het al en verder ook al een boel mensen: ik ga verhuizen! Vanaf half april zal het vestigingsadres van Louise Cornelis Tekst & Communicatie in Kapelle zijn. Voor dit weblog verandert er niks, hooguit zal het dan even wat stiller zijn vanwege de drukte.

Bij het zoeken en kopen van het nieuwe huis kwamen ook een boel teksten kijken. Ik heb mezelf bijvoorbeeld twee jaar lang blootgesteld aan de stijlbloempjes op Funda en me door de schokkende bureaucratie van de hypotheekverstrekker heen moeten bijten. Dat was echt erg, vond ik, en in de achttien jaar tijd sinds ons vorige huis ook volledig uit de bocht gevlogen. Ik zou daar een boel meer over kunnen schrijven, maar laat ik er voor nu één ding uithalen, dat ook bij de notaris speelde: de PEP.

Ik had geen idee, ik hoorde voor het eerst iets van een ervaringsdeskundige vriendin die ook net een nieuw huis had. Ik zat nog in de euforie van het vinden van een geweldig nieuw huis toen ik haar sprak. Zij zei toen iets over de afhandeling, inclusief:

Je moet ook nog iets ondertekenen over dat je geen BN’ers kent

Ik dacht: huh? Maar kort daarna begreep ik wat ze bedoelde. We kregen inderdaad een PEP-verklaring te ondertekenen: dat we geen ‘politiek prominente personen’ kennen. Dat is een instrument om corruptie tegen te gaan.

Als ik dat zo lees, ‘politiek prominent persoon’, denk ik inderdaad ook zoiets: bekende politici. Ik snapte niet zo goed wat ik daarmee moest. Toen ik de Engelse term ervoor las, ‘politically exposed person’, begreep ik het beter: het gaat niet om bekend of beroemd, maar om blootgesteld of blootstaande. Dat is echt iets heel anders. En waarschijnlijk is bestuurlijk een betere vertaling dan politiek voor politically. In het lijstje vind ik een boel functies die juist níet politiek zijn.

Bestuurlijk blootstaande personen bekt ook totaal niet, maar is volgens mij een minder verwarrende vertaling dan politiek prominent. Iets met ‘hoge bestuurlijke ambten’ zou volgens mij ook goed kunnen.

En toen dacht ik dus: o, het gaat erom dat we niet met een wethouder van Kapelle onder één hoedje hebben gespeeld ofzoiets, maar nee, dat is ook niet zo, want  lokaal niveau valt er weer niet onder.

Wat een kanon. Om op een mug te schieten.

En wat erg eigenlijk – een heleboel mensen die zich afvragen wat ze zitten te ondertekenen, door een achteloze vertaling.

 

 

 

 

Een geschreven rapport geeft keuzes, Powerpoint dwingt

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben op verzoek van de redactie van Tekstblad bezig met een stukje over het schrijven van rapporten in Powerpoint. Ik zal het melden natuurlijk als het hier verschijnt. Dankzij een opmerking van een redacteur leerde ik er ook nog wat van. 

In het stukje gaat het over goede en twijfelachtige redenen om een rapport te maken in Powerpoint in plaats van gewone tekst te schrijven. Een twijfelachtige reden vind ik altijd dat klanten van adviseurs zeggen dat ze die lange geschreven rapporten beu zijn. Ik denk dan: een goed geschreven rapport is toegankelijk, ook als het lang is. En een Powerpoint moet ook goed gemaakt zijn, en dat is nog een hele opgave.

Maar, zo merkte de redacteur op, dat is niet het hele verhaal. Het punt is dat je een geschreven rapport op meerdere manieren kunt lezen. Een lang rapport hoef je niet helemaal van A tot Z te lezen immers, sterker nog: dat doet bijna niemand. Maar het kan wel. Een geschreven rapport stelt de lezers namelijk in staat hun eigen weg erdoorheen te vinden, net zoals bijvoorbeeld de krant dat doet. Maar een Powerpoint kun je eigenlijk maar op één manier lezen: zelf proberen wijs te worden uit de veel implicietere weergave en in de structuurloosheid van slide na slide na slide en bullet na bullet na bullet.

Een geschreven rapport kun je naar keuze ook selectief lezen of oppervlakkig, een Powerpoint dwingt één vorm van lezen af: met een boel interpreteerwerk. Goed punt – dat had ik niet zo scherp voor ogen, maar het is zeer zeker zo.

Vraag is alleen wat een adviseur ermee moet. Dit uitleggen aan de klant? Zo van: je kan en mag m’n tekst oppervlakkig of selectief lezen? Lastig. Zeker omdat ik weet dat veel zakelijke lezers toch ergens het gevoel hebben dat ze teksten helemaal, lineair moeten lezen (dat bleek uit scriptieonderzoek dat ik begeleidde, zie het artikel over zakelijke lezers in mijn gratis e-boek). En schrijvers denken er vaak ook zo over. Dat zijn illusies: irrationele normen. Maarja, praat als adviseur zo’n lezer daar maar eens van af. 

Lezers hebben zelf niet in de gaten dat een Powerpoint hen eigenlijk slechter bedient dan een geschreven tekst. Misschien moet je ze vragen: wil je je krant voortaan dan ook als Powerpoint?

 

Van AI worden consultants soms slechter

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik kreeg een interessant artikel doorgestuurd (dank, Arnoud!) naar aanleiding van een discussie tijdens een gevorderdentraining over hoe AI het schrijven van adviezen gaat veranderen: https://www.bcg.com/publications/2023/how-people-create-and-destroy-value-with-gen-ai Het is onderzoek onder BCG-consultants naar toepassingen in hun type werk. De ontwikkelingen gaan razendsnel dus elk onderzoek naar AI is een momentopname, maar ik vond dit interessante resultaten:

  • Bij creatieve innovatie, inclusief schrijven over de nieuwe producten, hielp AI de individuele consultants een flinke stap vooruit: de resultaten werden fiks beter.
  • Pogingen de tekst van GPT te verbeteren hadden een averechts resultaat: de kwaliteit van de oplossing ging achteruit.
  • Op groepsniveau nam de diversiteit aan ideeën af.
  • Bij gebruik voor ‘problem solving’ verslechterde de uitkomst door GPT, ten opzichte van zonder, dus van eigen denkwerk.
  • De achteruitgang gold net zozeer voor getrainde en gewaarschuwde AI-gebruikers. Een training ondervangt dus niet alle beperkingen van AI.

Door slecht gebruik van AI gaat de kwaliteit van het werk dat consultants afleveren dus achteruit. De schrijvers raden organisaties daarom aan goed na te denken over hoe ze AI willen inzetten. De meerwaarde ligt niet altijd voor de hand en is soms anders dan je zou verwachten.

 

De leidende vorm

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Na een fijn kerstreces pik ik de de draad hier weer op. Op werkgebied deed ik dat vorige week al, onder andere met het tentamen van Woorden als Wapens. Donderdag was het, en ik ben bijna klaar met nakijken. Naar één dingetje was ik benieuwd: hoe veel studenten het in hun uitwerking zouden hebben over de leidende vorm in plaats van de lijdende. Het waren er drie, en dat was minder dan in de weekopdracht toen het college over de lijdende vorm ging.

Enerzijds is het een suffe spelfout natuurlijk, zeker als er in de tentamenvraag en in het boek en het andere materiaal overal luid en duidelijk lijdende staat. Anderzijds is het een begrijpelijke, want spelfouten tenderen naar het meest frequente woordbeeld. Je ziet vaker gebeurd waar het gebeurt moet zijn dan omgekeerd, want gebeurd is frequenter dan gebeurt. En juist in Leiden is leiden een heel frequent woordbeeld natuurlijk.

Het zou leuk onderzoek zijn: neem hetzelfde tentamen af in een andere studentenstad en kijk hoe het daar zit. Hypothese: nog minder leidende vormen.

 

Met de piramide relevantie scheppen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zeg het regelmatig: ook na meer dan 25 jaar ermee werken kan de kracht van het piramideprincipe me verrassen. Soms denk ik dan wel: ik wou dat ik een camera mee had laten lopen, zodat anderen kunnen zien hoe het werkt. Maar dat kan meestal niet, praktisch niet, maar ook niet omdat het gaat om vertrouwelijke sessies: de inhoud is dat, maar ook moeten alle betrokkenen in vrijheid kunnen denken.

Maar ik kan van die van vorige week wel een impressie geven. Want toen had ik dus weer zo’n moment van ‘wauw!’ En ik hoefde er voor mijn gevoel zelf niet zo veel aan te doen – het echte denkwerk gebeurde door twee adviseurs, als schrijvers betrokken bij het rapport waarvan we de structuur bespraken.

Wat ik vooral had gesignaleerd, was dat de adviesvraag in de concept-piramide die ik toegestuurd kreeg drieledig was: Gaat oplossing X werken of moet er meer gebeuren en zo ja, hoe dan? Het antwoord, dus de hoofdboodschap, was ook drieledig: nee, en je moet A en B doen. Vervolgens ging de piramide in op het hoe van A en B, niet op het waarom van ‘nee’. Wat bij A hoorde en wat bij B was mij schimmig. Dus er ging op het gebied van de logica flink wat mis: aan beide kanten (vraag en hoofdboodschap) geen eenduidig startpunt,, met z’n warrige consequenties, en een deel van het antwoord niet onderbouwd.

Daar hoef ik niet eens zelf hard voor na te denken. Ik hoef alleen maar te faciliteren: een paar kritische vragen stellen en uitleg daarbij geven. Ik hoefde dit keer zelfs niet te schrijven, wat ik soms wel doe – het werkte lekker samen met de twee adviseurs. Ik ben zelf ook niet verantwoordelijk voor de oplossing natuurlijk, sterker nog: die zou ik echt niet weten. Wel voelde ik op m’n klompen aan dat ‘Gaat oplossing X werken?’ niet de échte vraag was. Een ja/nee-vraag is dat zelden, en ik zou dan een stevige waarom-onderbouwing verwachten. Dat bleek te kloppen: het had ooit weliswaar in de adviesvraag gezeten, maar de opdrachtgever wist ondertussen eigenlijk al wel dat dat geliefde plan ‘m niet zou gaan worden. Dus schrappen maar.

Vervolgens gingen we aan de slag met de integratie van A en B, om één hoofdboodschap te formuleren. Wat er toen gebeurde, verraste me: de hoofdboodschap die uitkristalliseerde, werd stúkken interessanter dan ‘doe A en B’. Het échte probleem van de opdrachtgever bleek ‘m namelijk te zitten in een telkens opnieuw terugkerende herhaling van zetten – varianten van oplossing X waren al meermalen uitgeprobeerd bijvoorbeeld. A en B waren er weliswaar op gericht om de herhaling te doorbreken, maar dat stond er niet. De nieuwe hoofdboodschap bracht dat wel onder woorden, en had daarmee veel meer relevantie, een grotere nieuwswaarde. Dat zijn de beste hoofdboodschappen: als ze de lezers op het puntje van hun stoel krijgen.

Met die nieuwe hoofdboodschap was de rest een kwestie van finetunen. ‘Hoe lossen we het probleem nou eens een keer écht op?’ ‘Doorbreek de herhaling van zetten’ (ik formuleer dat even losjes) – hoe – door A en B te doen. A en B konden nu wat scherper geformuleerd en wonnen daarmee ook aan zeggingskracht. De rest van de piramide was met licht trekken en duwen onder A en B onder te brengen. Daardoor kreeg die onderbouwing ook nog wat meer reliëf.

In een uur samen rond een whiteboard hadden we een logischer maar vooral ook inhoudelijk veel interessanter verhaal ontworpen. Ik vertrok hartstikke tevreden. En opnieuw onder de indruk van wat ik kan bereiken door het piramideprincipe als instrument te gebruiken – samen met twee snelle denkers!

 

 

 

Ik schrjif wel eens slordig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik geef af en toe een workshop over het schrijfproces. Daarin maak ik gebruik van een indeling in vier schrijverstypen die afkomstig is uit het boek In gesprek met de lezer. Elk type heeft sterke en zwakke eigenschappen. Ik krijg natuurlijk vaak daarbij de vraag wat mijn eigen type is.

Welnu, ik ben in termen van dat boek een V: een vlotte schrijver. Net zoals veel van mijn vakgenoten overigens, want wij produceren makkelijk tekst en vinden daarom schrijven leuk, al van jongs af aan.

Ik noem zo meteen een sterk punt: wij komen bij het schrijven makkelijk en snel tot resultaat. Om vaart te maken, heb je een V nodig.

Maar… in die vaart gaat er ook wel eens wat mis. V’s zijn slordig moeten zichzelf dwingen om hun tekst netjes af te redigeren.

Zoiets had ik vrijdag weer net verteld, in het algemeen en over mijzelf. Ik had er zelfs bij gezegd dat die slordigheid vaak toont: dan zit er weer eens een typo in een handout of presentatie. En toen zou ik doorklikken naar mijn volgende slide en in de preview op mijn eigen laptopscherm staarde hij mij aan.

Daar stond schrjif.

Hè, ik had er toch echt nog goed naar gekeken!? Want belangrijk vind ik het wel. Dat het niet mijn sterkste kant is, is geen excuus. 

Ik kon zo wel meteen illustreren wat ik net had gezegd: bij een V blijft er wel eens een foutje staan.

 

Retorische lessen van Wilders

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week stond op het programma van het college Woorden als Wapens onderzoek naar de manier waarop Wilders formuleert, deels in vergelijking met Pechtold. Dat was toeval, of nouja: de timing had niets te maken met de actualiteit. Wel is onderzoek naar politiek taalgebruik in het algemeen en dat van populisten in het bijzonder een Leids speerpunt.

Nou wisten we natuurlijk net dat Wilders onlangs buitengewoon succesvol was, en dat maar weer eens was gebleven hoe goed hij is in het debat. Ik bedoel: er zitten grote haken en ogen aan zijn retoriek, maar hij doet ook iets heel goed. We hebben op het college dan ook op een rijtje gezet wat andere politici van hem kunnen leren. We hebben dus het analytische werk een praktische draai gegeven. Die draai was kort door de bocht, maar ik vond het wel leuk om zo iets te doen met de stof in combinatie met de actualiteit.

Dit waren de adviezen, door mij samengevoegd uit de twee groepen en dus met dank aan mijn ‘donderdagstudenten’:

Strategie:
– Wees je er bewust van dat je ook in de Kamer een breder publiek toespreekt dan alleen je Haagse collega’s
– Als je je richt op kiezers die het anders willen, zul je je (tot op zekere hoogte) moeten afzetten

Metaforen:
– Gebruik metaforen weloverwogen en matig, zeker voor een breed publiek:
   Wel: om complexe zaken uit te leggen
   Niet: als het letterlijker/concreter kan
– Pas op: metaforen kunnen verkeerd begrepen worden of onbedoeld grappig zijn (vergelijk de stekker-metafoor van Jolande Sap)

Formuleringen:
– Zet begunstigde mensen centraal (in de zinsstructuur) als je hen toespreekt – bij voorkeur op de subjectspositie. Het omgekeerde geldt ook: doe dat niet bij nadelige inhoud
– Als je op wilt roepen tot actie, gebruik dan inclusief we (zoals Timmermans op de avond van 22 november: ‘laten we een vuist maken tegen discriminatie, armoede…’)

Explicietheid:
– Leg voldoende uit/expliciteer, gericht op je beoogde publiek – wees net wat explicieter dan je denkt te moeten zijn
– Stem jargon zorgvuldig af op het publiek (en overschat dat niet)

Dat laatste punt, van de explicietheid, viel mij ineens nogal op. Wilders expliciteert vaak de strekking van zijn betoog, bijvoorbeeld door het antwoord te verwoorden op retorische vragen waarvan het antwoord voor de hand ligt. Veel policiti rekenen er – denk ik – op dat ze wel begrepen zullen worden, en overschatten daarmee mogelijk de burgers/hun achterban. Bovendien komen ze daarmee ‘moeilijk’ en elitair over. Zeker als ze ook nog abstracte woorden gebruiken. Een woord als leefomgeving bijvoorbeeld, dat is in Haagse kringen een heel gewoon woord, maar burgers praten niet zo over hun buurt of wijk. Een opiniestuk in NRC deze week gaf een vergelijkbare analyse.

Ineens komt dat dicht bij het werk dat ik doe met adviseurs. Hoe vaak ik wel niet zeg: het moet explicieter, je moet meer uitleggen, deze woorden zijn te moeilijk, overschat je lezer niet… Het sluipt er zo makkelijk in.

Het is daarom, ik moet het toegeven, briljant wat Wilders doet. Het is een enorme prestatie om zo lang in de Kamer te zitten als hij, en dan toch nog feeling te hebben met de taal en het begrip van gewone mensen. Het is jammer dat hij er dingen  mee doet waar ik me niet in kan vinden, maar bijzonder is het zeker wel.