Zoals ik eerder aankondigde, was ik vorige week naar de Expertmeeting van het NACV. Net als de vorige keer dat ik er was, twee jaar geleden, vond ik het een leuke en nuttige dag. Ik ervoer hem wel ook als heel anders, deels omdat het contrast tussen wetenschap en ‘de praktijk’ dan wel de karikatuur van dat laatste me nu niet is opgevallen, en deels omdat ik zelf wat deed (daar kom ik zo op terug).

Wat hetzelfde was, was dat ik sommige presentaties inspirerend en nuttig vond voor mijn eigen praktijk. Marjolein Bolster-Van der Werff & Thea Mepschen van de Hanzehogeschool beschreven bijvoorbeeld een intensieve schrijfdag waarvan ik dacht: ‘zo zou ik een training ook aan kunnen pakken’ en Jacky van den Dikkenberg van de HvA beschreef een leesvaardigheidstraining die me onmiddellijk op ideeën bracht voor een leestraining voor professionals. Alleen al daarom was de dag goud waard (en de moeite van de reis, want ik ‘strandde’ met de trein in Driebergen door een kabelbreuk en kwam uiteindelijk 45 minuten te laat).

Verder was ook de lezing van Jacqueline van Kruiningen en Femke Kramer van de RUG interessant. Die ging over ‘schrijven over schrijven’ door eerstejaars studenten, en wat daarin aan de orde kwam, was dat studeren op de universiteit natuurlijk óók een socialisatieproces betekent: je aanpassen aan hoe de dingen daar zoal gaan, inclusief schrijven.

Dat was meteen een bruggetje naar onze eigen discussie, over dat wij (Willy Francissen en ik) in de praktijk ervaren dat we een boel van dat aangeleerde gedrag weer moeten ‘afleren’: de praktijk stelt andere eisen aan schrijfvaardigheid dan de wetenschap, en veel professionals vereenzelvigen schrijven met die ene manier die ze tijdens hun studie hebben geleerd. Ik vond het een leuke discussie, we hebben de deelnemers duidelijk wel geprikkeld en aan het denken gezet, dus doel bereikt.

Wel had ik de indruk dat we een beetje preekten voor eigen parochie, of liever gezegd: dat we geen representatieve dwarsdoorsnede van universitair docenten in de groep hadden. Dat schrijven uit meer bestaat dan alleen volgens de academische conventies, daar was iedereen het wel mee eens. Maar wat daar precies de consequenties van moeten zijn, daarover was meer discussie. Bijvoorbeeld: als je studenten ook iets anders wilt laten schrijven, moet dat dan vanaf het begin, of wil je ze juist eerst aan de wetenschappelijke conventies laten wennen voordat je er iets naast zet? Daar zou wat ons betreft mee geëxperimenteerd moeten worden.

Aan het slot vatte Albert Pilot de dag samen. Hij was ook bij onze discussie geweest en vatte die samen als: wat als de studenten moeten weten dat er andere genres, contexten en lezers zijn, maar ondertussen de hele omgeving ‘framet’ richting die ene manier, de wetenschappelijke? Dat vond ik wel een mooie samenvatting, dus dat deed me deugd. En toen ging de terugreis gelukkig ook een stuk vlotter dan heen, dus ik kwam tevreden thuis.

In de organisaties waar ik voor werk, moedig ik het gebruik van ‘halffabricaten’ van het schrijfproces aan: leg collega’s, je baas of zelfs je klant of andere beoogde lezer een structuur voor en/of de eerste versie van je tekst, om tijdig input te verzamelen en bij te kunnen sturen. Dat is een goed middel tegen de neiging die wij allemaal op school aangeleerd hebben gekregen, namelijk om schrijven te zien als eenzame onderneming die moet leiden tot een perfect eindproduct. Zo werkt schrijven in organisaties niet, en de neiging leidt tot verschillende problemen, onder andere vaak tot grote frustratie als de baas dat perfecte eindproduct helemaal niet zo perfect vindt, en zegt dat het helemaal anders had gemoeten.

Werken met halffabricaten gaat echter niet zonder slag of stoot. Meest gehoorde probleem is dat de input-gevers toch op dingen gaan letten die er nog helemaal niet toe doen. Vooral is dat dan het corrigeren van typ- en spelfouten en leestekens in de eerste versie van de tekst. Daar gaat het nog helemaal niet om dan, het gaat er in dat stadium alleen om of de goede inhoud op de goede plek staat. Juist het perfectioneren van de verzorging kost heel veel tijd, die verloren is als de tekst toch nog op zijn kop gaat. Ik hoorde laatst over een extreem geval van een leidinggevende die eerst alleen maar naar de komma’s keek, en als die goed waren pas naar de inhoud. Tsja, daar help je schrijvers echt niet mee.

Onlangs hoorde ik ook een nieuw probleem, namelijk dat input-gevers op basis van een eerste versie veel meer ter discussie stellen dan wanneer je hen een ‘affe’ tekst voorlegt, bijvoorbeeld ook de methode van onderzoek. Dat zou in dat stadium allang een gepasseerd station moeten zijn. Ik heb niet de tekst zelf gezien, het zou kunnen zijn dat er formuleringen zijn die dat soort commentaar oproepen. Los daarvan kwamen we erop uit dat het benoemen van een tekst als ‘concept’ misschien oproept dat alles nog ter discussie staat. Dat zou je framing kunnen noemen: de formulering (‘dit is nog maar een concept’) lokt een bepaalde manier van kijken en reageren uit.

Als schrijver kan je kijken of je bewust een ander frame kunt kiezen. Het lijkt mij verstandig om heel expliciet te maken wat je verwacht van de input-gever, en daarover tot een akkoord te komen. Ook denk ik dat het beter gaat als de input-gever ook al naar de opzet van de structuur gekeken heeft, want dat is het moment om echt nog te steggelen over de aanpak. Eenmaal daarmee akkoord, moet die niet daarna alsnog ter discussie staan.

En verder is goed samenwerken bij het schrijven iets wat je als organisatie ook simpelweg moet leren: schrijvers, maar ook degenen die hen input geven. En dat gaat niet zonder slag of stoot of zomaar in één keer goed. Er is sowieso geen enkel middel dat ervoor zorgt dat elk schrijfproces rimpelloos verloopt. Al is het alleen maar omdat er écht voortschrijdend inzicht kan zijn, op basis waarvan het in een laat stadium allemaal toch weer anders moet. Dat schrijven ‘eigenlijk’ probleemloos zou moeten zijn, is ook zo’n maf idee. Een beetje frustratie hoort erbij!