Categorie archieven: schrijftips

Hoe kon dit gebeuren?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Van Robin kreeg ik deze foto toegestuurd (dank!), lees en huiver:

Ik weet: er gaat wel eens wat mis in burgergericht schrijven. Ik kan dat soms ook wel begrijpen, want ik weet hoe complex schrijven in ambtelijke organisaties kan zijn. Ik herken dit ook meteen als het schrijfwerk van juristen en ik weet ook dat de juridische afdeling soms nogal een stempel drukt. Dat kan ik me allemaal voorstellen.

Maar zó extreem… met alle aandacht voor begrijpelijke taal van de afgelopen jaren, nee, decennia? Nee, daar schiet mijn inlevingsvermogen toch tekort. Hoe kan het dat dit rechtstreeks van de juridische afdeling drukwerk is geworden, zonder dat ook maar iemand zich heeft bekommerd om een beetje lezergerichtheid?

Het is niet alleen dat het vol staat met buitengewoon onvriendelijk juridisch jargon, met de kop meteen als heftig voorbeeld, het is ook gewoon een onduidelijke boodschap: ‘verwijderen’ en ‘in voldoende staat van onderhoud’ zijn twee verschillende dingen, en wat voldoende is, daarover kun je ook behoorlijk van mening verschillen. Dat is iets wat me wel vaker is opgevallen in het schrijfwerk van juristen: wat hen betreft ‘moeten’ ze wel zo vol met jargon schrijven, want anders is het juridisch niet waterdicht. Maar als je dan gaat kijken, is het dat mét jargon ook niet. Ik heb het wel eens gezegd tegen eentje: als je ‘deze’ vervangt door ‘onderhavige’ wordt het er niet preciezer of objectiever van, alleen maar jargonneriger. (En by the way, waar is de dagtekening?)

Verder moet ik ook denken aan onderzoek van jaren geleden, waarvan ik me helaas de details niet meer goed genoeg herinner om ernaar te kunnen verwijzen – daaruit bleek dat ook bij nalatigheid en dergelijke (het ging geloof ik om incasso’s of aanmaningen ofzoiets) aardig zijn het beste werkte, beter dan dreigen (‘bestuursdwang toepassen’).

Want waar gaat het hier helemaal om – een fout geparkeerde fiets. Dat kan ook anders. Even googlen leverde deze twee voorbeelden op:

 

Jouw mijn omgeving

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben eraan gewend geraakt, maar ik krijg vanaf het begin de benaming ‘mijn omgeving’ en dergelijke voor wat bedrijven en instanties me aanbieden jeuk. Dus van de benaming ‘mijn overheid‘ bijvoorbeeld of ‘mijn ING‘. Ik ervaar het niet als ‘van mij’, vind het te dichtbij komen. Ik heb het liever neutraal, zoals Triodos.

Waarom ik van mijn jeuk krijg, kan ik vandaag mooi talig illustreren. Ik kreeg vandaag een Museumkaart met de post, met een begeleidende brief. Daarin staat deze stijlbloem:

Je kunt in je Mijn Omgeving zien…

Brr. Het quasi-persoonlijke druipt er sowieso van af; dit is het begin:

Alsjeblieft! Hierbij ontvang je jouw nieuwe, persoonlijke Museumkaart(en).

Je, jouw, persoonlijk, maar dan niet weten of het om één kaart of meer gaat…

En dan heb ik eerder ook nog geworsteld met het zoeken naar een ‘code’. Die moest ik namelijk online invullen om m’n tijdelijke, in een museum aangeschafte kaart te verruilen voor de definitieve. Op de tijdelijke stond het woord code niet, alleen een kaartnummer, in twee versies (gewoon en verkort) en nog een ander nummer. Het was gokken wat ze met code bedoelden. Tsja. Maar daarna had ik wel een Mijn Omgeving!

(Ik vraag me nu af: is dat mijn omgeving uit de tijd dat ‘customer intimacy‘ de trend was in de consultancy – ergens na de operational excellence en voor de customer journey, als ik het me goed herinner? Ik heb er toen een keer uitgeflapt tegen een consultant dat ik helemaal niet wil dat commerciële bedrijven intiem met me worden. Hij keek toen nogal zuur…)

 

Luisteraargericht spreken?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik hoorde mezelf vorige week in een coachingsgesprek een vergelijking maken die ik nooit eerder had bedacht, maar die best wel voor de hand ligt: er zijn wel trainingen ‘lezergericht schrijven’, maar geen trainingen ‘luisteraargericht spreken’. Dat eerste moeten sommige mensen aanleren, dat tweede – kennelijk – niet. Natuurlijk, er zijn wel trainingen om als spreker publieksgerichter te worden, maar dat is specifieker. Als iemand niet in staat is om luisteraargericht te spreken, is dat een zwaar gehandicapte, niet een professional. Maar professionals moeten dus wel leren lezergericht te schrijven.

Ik zei dat in de context van gebruik maken van de kracht van mondelinge communicatie voor het schrijven. Ik maak regelmatig mee dat een schrijver zegt de hoofdboodschap niet te kunnen bedenken. Dan praten we wat door, of de schrijver praat met het team of anderen, en *plop* daar rolt de hoofdboodschap er ineens uit. Spreken doet iets met je denken waardoor je ineens wel een betekenisvolle strekking weet te formuleren.

Dat is niet toevallig. De verklaring zit hem volgens mij in de natuurlijke gerichtheid op een ander die in praten zit ingebakken, en in schrijven niet. Schrijven is toch voor velen meer iets wat gaat om de inhoud en niet om communicatie. Als de inhoud er staat, zijn ze al tevreden. En dan komt lezergerichtheid als een extra laag bij – althans, dat zou moeten. Door te praten, voeg je er die communicatieve laag spontaan bij. Daarmee creëer je ook wat – zoals ik mezelf ineens verraste met die vergelijking. Die had ik vooraf niet bedacht, en ineens zeg ik zoiets.

Het is daarom een advies dat ik vaker geef: als je makkelijker en beter praat dan schrijft, vertel je verhaal dan, neem het op, en werk het later schrijvend uit aan de hand van de opname. In plaats van een eerste versie te schrijven, spreek je hem zo. Ideaal is het als je dat praten echt tegen iemand doet, maar anders kan in je eentje met een voicerecorder ook. Het leidt bij sommige schrijvende professionals tot goede resultaten en een vlot schrijfproces – beter en vlotter dan met alleen schrijven. Creatiever, communicatiever – en bij sommigen nog gestructureerder ook!

 

En nog wat

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Schreef ik vorige week over een vrij karige oogst aan links, verschijnen er prompt in een week nog vier leuke dingen, dus ik doe er nog maar wat links achteraan:

 

Jaarlijkse links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Sinds Twitter X geworden is, heb ik minder vaak blogposts te schrijven met m’n oogst aan interessante links. Dat was vorig jaar ook al zo, en er komt nog bij dat SlideMagic bijna is stilgevallen sinds de oorlog in Gaza, wat ik wel begrijp.

Af en toe post ik tussendoor wat, bijvoorbeeld over schrijven en AI. Hier allereerst nog een paar daarover die ik daarover ‘opviste’: over wat AI kan betekenen voor tekstschrijvers en de problemen ervan voor het beoordelen van schrijfvaardigheid (niet het meten van kwaliteit zoals in de kop staat, dat is iets anders) en voor wetenschappelijke peer review.

En dan de andere lezenswaardige dingen op internet van een jaar verzamelen:

Elevate: hoera!

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Wat een contrast. Aan het begin van deze maand las ik een beschouwend artikel over de rol van communicatie bij grote veranderingen. Dat was eigenlijk helemaal niet praktisch: de tips op mijn blog bedacht ik zelf en ik had aarzeling bij de grote maakbaarheid die ze suggereren. Het volgende vakinhoudelijke wat ik las was Elevate. How to lift the quality of thinking in your team’s board papers without rewriting them yourself, van Davina Stanley (ook bij Bol, als e-boek). Dat is 178 pagina’s lang praktisch. Zelfs het meer beschouwende gedeelte staat onder de kapstok van actiegerichtheid, met een gebiedende wijs: ‘understand what drives poor paper quality’.  Het contrast was zo groot dat ik me er even overheen moest zetten. Maar dat was wel de moeite waard.

Ik ken Davina Stanley al lang, ze is een gewaardeerde collega, we hebben wel eens samengewerkt, ik beveel een eerder boek van haar altijd aan als Engelstalig alternatief voor mijn eigen Adviseren met perspectief en ik voelde me vereerd om op een nog nieuwer boek commentaar te mogen geven. Dat boek komt eraan, maar ik heb ook in Elevate het voorwoord met acknowledgements gehaald – altijd leuk.

Dat is allemaal niet toevallig natuurlijk, want Davina en ik werken allebei aan beter denk- en schrijfwerk in organisaties, met het piramideprincipe als instrument daarvoor. We hebben het er regelmatig over gehad waarom het zo weerbarstig kan zijn om met bijvoorbeeld een training in dat principe échte verbetering te bereiken. Dit boek sluit daarbij aan, door het voor veel managers herkenbare probleem in de ondertitel aan te pakken: de stukken van hun mensen zijn niet goed genoeg, en ze herschrijven kost frustrerend veel tijd. Een training schrijfvaardigheid lost dat niet op, sterker nog: die verergert het soms.

Als strategie stelt Stanley een tien-stappen-plan voor dat als essentieel ingrediënt bevat dat je het denkwerk meer samen doet, en vanaf het begin. Dus team en leidinggevende komen aan het begin in een paar snelle iteraties tot de hoofdlijn van het verhaal, en daarna werken ze die op een gestructureerde (piramidale) manier uit. Belangrijk daarbij is dat de te nemen beslissing centraal staat. Doel van het stuk is de discussie met de stakeholders verder brengen (klonk me als muziek in de oren), dus daar denk je over na. Het benodigde schrijfwerk daarvoor komt later wel.

Ik kon het daar allemaal niet meer mee eens zijn en het is een manier van werken die ik van mijn beste opdrachtgevers herken. Elevate is bij mijn weten het enige boek dat op deze manier naar schrijfkwaliteit in organisaties kijkt en dus veel verder komt dan ‘schrijf begrijpelijke zinnen’ ofzoiets. Het is dus ook nog heel erg pionieren op dit gebied.

Misschien is het daarom dat ik wel een beetje twijfels had bij het laatste deel, ‘Elevate your team’, waar staat hoe je je mensen zo ver krijgt. Daar vraag ik me af of het wel zo maakbaar is en of je met een directieve strategie (‘Engage your team in the new ways of working’, ‘Lift your team’s capability’) geen tegenreactie krijgt. Daar had ik iets meer reflectie op organisatieverandering gewild.

Maar verder kan ik alleen maar zeggen: hoera dat dit boek er is. Ik hoop dat het zelf ook discussie stimuleert, namelijk tussen deskundigen op dit gebied, dus tussen mijn vakgenoten. Omdat het knetterbelangrijk is dat er in organisaties helder denkwerk gebeurt, en schrijven daartoe de sleutel is.

 

Inlevingsvermogen groeit gaandeweg

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Soms lijkt er in mijn werk ineens één thema dominant. De laatste weken was dat inlevingsvermogen. Ik coach twee schrijvers en ik kwam bij allebei uit op dat begrip en in een training ging het er ineens ook uitvoerig over: je inleven in de lezer.

Het piramideprincipe is daar een instrument voor, omdat het je vraagt waarom- en hoe vragen te stellen vanuit het perspectief van je lezer, en zodoende je gegevens te interpreteren in datzelfde licht. Zo kom je tot een lezergericht verhaal.

Maar dat gaat niet altijd zomaar goed. In één van die gevallen van de laatste weken had een document een duidelijke hoofdboodschap en een hoe-gerichte onderbouwing, maar de lezer kon er niks mee. Ik snapte dat meteen wel: de hoofdboodschap bevatte de conclusie van het het (interessante!) onderzoek dat de schrijver had gedaan, met als vraag ‘hoe dan?’ – maar dan slaat het ook op de stappen van dat onderzoek. Dan gaat de tekst dus over de belevenissen van de schrijver. Zo praatte die er ook over: ‘ik heb zus-en-zo bedacht’. Ja, maar wat moet de lezer daarmee? Dat vroeg ik: wie is dat eigenlijk, die lezer, en wat wil je hem of haar nou eigenlijk precies vertellen?

Wie is je lezer eigenlijk – die vraag heb ik meermalen gesteld de afgelopen tijd. Wat wil die, wat zijn de belangen, de zorgen? Hoe beter je dat voor ogen hebt, des te beter ga je schrijven. Ik heb daarom als ‘huiswerk’ de laatste tijd de opdracht gegeven de lezer eens beter in kaart te brengen, zo mogelijk door met hem/haar zelf in gesprek te gaan.

In één van die gevallen had ik zelf vooraf een lezer gesproken. Die had een helder verhaal: het ging om beslisstukken, en dus gaat het erom dat de lezer een goede afweging kan maken, in het licht van de strategische belangen van het bedrijf, en inclusief mogelijke ernstig risico’s. Helder, althans, als uitgangspunt – dat moet dan natuurlijk per geval concreet worden, en je moet als schrijver bijvoorbeeld ook nog weten wanneer een risico in de ogen van zo’n beslisser ‘ernstig’ is. Daar krijg je (hopelijk) gaandeweg steeds meer zicht op. Zien of horen wat lezers met je tekst doen is, daarbij noodzakelijke input.

Dat ‘gaandeweg steeds meer zicht krijgen’, dat geldt voor je lezers in het algemeen. Het is precies dit punt dat zich over decennia ontwikkelt: je bij je schrijven steeds beter kunnen voorstellen hoe je lezer je tekst leest (‘knowledge crafting’). Een training of coaching is daar maar een klein stapje in, dat tot bewustwording leidt. Daar begint het mee. Vervolgens is feedback essentieel. Ik kan daar een rol in spelen, maar uiteindelijk is de beoogde lezer de belangrijkste persoon om die te geven. Ook ik ben immers afhankelijk van mijn inlevingsvermogen in de beoogde lezer. Ik heb dat professioneel aangekweekt natuurlijk, maar toch is het beperkt.

Het thema ‘beperkt inlevingsvermogen’ lijkt breder te spelen: ik las een paar weken geleden met veel interesse deze column van Floor Rusman, over een herkenbaar soort botsing. Ze legt daarmee – denk ik – de vinger op een van de zere plekken in de maatschappij op dit moment: dat we ons onvoldoende inleven in anderen. Als schrijven een rol kan spelen in het oefenen daarin, is het van een veel groter belang dan alleen het produceren van die ene tekst.

 

Yoga voor schrijvers

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik doe sinds de coronatijd aan yoga. Thuis, met de filmpjes van Yoga with Adriene. Dat is een ware goudmijn aan gratis en kwalitatief hoogstaande yoga-instructie. Er is van alles, gericht op verschillende thema’s, zowel lichamelijk als geestelijk, en voor yogi’s van divers niveau. Ik heb in dat grote aanbod gegrasduind in die povere jaren, en uiteindelijk een routine ontwikkeld van filmpjes waar ik steeds naar terugkeer, zo’n twee keer per week. Dat doet me goed.

Deze maand, nog steeds kort na de belasting van de verhuizing, wilde ik vaker yogaën en het leek me leuk om nieuwe dingen uit te proberen. Daarom ben ik weer eens een maandkalender gaan volgen. Adriene geeft daarin per dag een sessie aan, losjes georganiseerd rond een thema. Voor deze maand was dat ‘Get to know’, gericht op reflectie en introspectie.

Afgelopen zondag stond er op die kalender een sessie die ik – gek genoeg – nog niet eerder had ontdekt: yoga for writers. Het was die zondag net voor het eerst uitgesproken mooi weer, en dus kon ik, ook voor het eerst, yogaën in de tuin. Dat was heerlijk.

Yoga for writers is een vrij rustige sessie van dertig minuten, met veel aandacht voor de schoudergordel. Dat past bij schrijven natuurlijk, net als de aandacht voor het laten komen van ideeën waar de sessie mee eindigt.

Van harte aanbevolen!

 

Middag over ChatGPT in Gent

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen vrijdag was ik naar een colloquium over Chat-GPT in Gent. Gent is vanuit Kapelle met de auto de dichtstbijzijnde grote stad op nog geen uur rijden. Dat biedt mogelijkheden; misschien was ik er vanuit Rotterdam niet eens naartoe gegaan. En dan had ik wat gemist, want ik vond het zeer de moeite waard. Al was het alleen maar het gebouw: een prachtig klassiek pand met dito inrichting.

Ik wilde naar die middag omdat ik broed op een opinie-artikel over waarom je als schrijvende professional echt zelf moet blijven (leren) schrijven, dus waarom AI die klus echt niet van je over gaat nemen. Daarvoor leverde de middag zowel bevestiging als nieuwe inspiratie – maar daarover dus een andere keer meer.

Los van het directe nut voor dat artikel vond ik het ook gewoon lekker om presentaties op hoog niveau te horen van goede sprekers (met alleen vaak wat te kleine lettertjes op hun Powerpoints). Voor het eerst in heel lang hoorde ik bijvoorbeeld Dirk Geeraerts weer eens, die ik me nog herinnerde uit mijn eigen promotietijd. Zijn presentatie ging over wat de huidige opmars van grote taalmodellen zegt over de scholenstrijd in de taalkunde tussen de generatieven (Chomsky) en taalgebruiksgerichten of cognitieven (Geeraerts zelf en ook mijn achtergrond). Dat staat ver af van mijn beroepspraktijk maar ik vond het heerlijk om weer eens een grondig taalkundig betoog aan te horen.

Veel aandacht in de presentaties ging uit naar ethische problemen van ChatGPT, zoals bijvoorbeeld dat we ons er klakkeloos mee uitleveren aan Amerikaanse Big Tech, en dat die zich onze taal eigenlijk toeëigenen. Kan en mag dat zomaar? Nou nee, maar er is ook nog geen alternatief, al wordt daar wel aan gewerkt. Ga ik in de gaten houden.

Ik ging tevreden naar huis. Hooguit ietsje stijf, want de klassieke stoeltjes waren hard en het was vier uur zitten luisteren geweest. Maar dat was de moeite waard! 

 

 

Een andere schrijfpiramide

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In Schrijven Magazine van nu (nr. 3) ontdekte ik dat er nog een heel andere schrijfpiramide bestaat dan die van het piramideprincipe: Freytags piramide. Dat is een manier om de spanningsboog van de plot in een goed verhaal te visualiseren (p. 17):

Gustav Freytag drukte er in de negentiende eeuw mee uit wat er in begin, midden en eind van een verhaal moet gebeuren.  *1 is het ‘motorische moment’ (‘inciting incident’) die het dramatische verloop in gang zet. 

Ik snap ‘m goed en herken ‘m ook meteen – over de structuur van verhalen is meer bekend natuurlijk, ik kende alleen deze visualisering nog niet. Ook die snap ik, maar ik vind hem niet helemaal geslaagd:

  • Over een piramide loop je niet, die heeft geen links-rechts-beweging. Een tocht over een bergpas zou wat mij betreft een betere metafoor zijn)
  • Het gedeelte na de climax is over het algemeen veel korter dan ervoor. Deze piramide drukt dus ook geen tijds- of paginaverhouding uit.

Maar omdat het een piramide is, ga ik hem wel onthouden zo natuurlijk!