Categorie archieven: schrijftips

Ingevingen: geheugentruc?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Had ik vorige week nog een wandeling georganiseerd met als thema dat je zo lekker denkt tijdens het bewegen, lees ik vanochtend iets wat dat weerspreekt… In het boek Leven in cadans. Hoe je fietsend je hoofd verzorgt van Martijn Veldkamp staat dat het helemaal niet zo is dat je, bijvoorbeeld, op de fiets betere ideeën krijgt. Dat is alleen maar een illusie, althans, dat beweert Carsten de Dreu, hoogleraar op het gebied van creativiteit (volgens dat boek, dus, hè, op p. 67). Ingevingen op relatief ongewone momenten blijven je beter bij. Het is een truc van je geheugen.

Ik kan daar een eind in meegaan. Het voorbeeld van die ene keer dat ik tijdens het dweilen van de keuken een eureka-ervaring kreeg voor de tekst waar ik op dat moment mee worstelde, dat heb ik al zo vaak verteld, dat is een eigen leven gaan leiden. Meestal dweil ik de keuken zónder zulke invallen, dat is zeker waar, dus ik recycle een verhaal over een heel toevallige gebeurtenis en hecht daar wellicht te veel waarde aan.

Maar toch… en zo denkt Veldkamp duidelijk ook. Want vervolgens besteedt hij er een heleboel bladzijden aan om uit te leggen dat fietsen toch wel degelijk iets doet met je gedachten: ze ordenen, hoofd- en bijzaken van elkaar scheiden, er andere emoties bij betrekken, er nieuwe, zintuiglijke informatie aan toevoegen… Dat herken ik allemaal – en dat herkenden vorige week de wandelende tekstschrijvers ook. Dat kan toch niet alleen maar een geheugentruc zijn?

Maar mogelijk ontkennen we dus ook allemaal iets? Veldkamp deed een informeel onderzoekje onder fietsers, en daarin rapporteerde maar de helft dat ze merkten dat ze creatiever werden op de fiets. Maar, zo legt hij uit, dat is mogelijk zo omdat niet iedereen op dezelfde manier fietst. Voor dat lekkere denken moet je bijvoorbeeld alleen zijn, en wel een beetje, maar niet te prestatiegericht. Zo fietst niet iedereen.

Leuk boek trouwens – mij uit het hart gegrepen. Ik vind het wel net een beetje moeizaam dat Veldkamp, zoals ik hierboven al beschrijf, wetenschappelijk onderzoek losjes combineert met eigen, informeel onderzoek, interviews en eigen ervaringen. Daardoor haalt hij soms z’n eigen punten onderuit en is de draad in het betoog niet altijd even helder. Ik vond het vooral een feest van herkenning – of soms juist niet, ook interessant. 

Voor fietsen mag je ook andere repetitieve duursporten invullen, zoals wandelen, hardlopen en zwemmen. En de keuken dweilen! 

 

Getekstnetwerkt!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Dinsdag was ik bij Tekstnetwerken, het tweejaarlijkse evenement van Tekstnet voor ‘ontmoeting en ontwikkeling’. Het thema was ’tekstschrijven en topsport’ en de locatie was dan ook Papendal. Ik was een paar maanden geleden benaderd om een presentatie te geven, en ik heb toen voorgesteld om in de pauze ook daadwerkelijk te bewegen, want dat zat nog niet in het programma. Daarmee had ik mezelf naast tweemaal die presentatie ook nog het begeleiden van een wandeling ‘op de hals’ gehaald. Met veel plezier trouwens. Een verslag van een dynamische dag! 

In de lunchpauze heb ik met een forse groep tekstschrijvers een wandelingetje gemaakt waarbij ik had voorgesteld om te praten over de positieve invloed van bewegen op schrijven. Omdat zo veel schrijvers de ervaring hebben dat je erg lekker kunt denken als je loopt, fietst – of tuiniert of schoonmaakt, dat kan ook. De groep was te groot om dat gesprek plenair te voeren, en ik heb zelf ook alleen maar een impressie: ik heb zelf waardevolle gesprekken gevoerd en ook nog wel wat leuks teruggehoord. Over de gesprekken, maar ook dat het gewoon lekker was om te lopen, en dat vond ik helemaal prima. Op de foto op het blog van Wout Sorgdrager zie je de sliert wandelaars vertrekken.

’s Middags gaf ik twee keer een ‘hoorcollege’ over hoe je met tekst kunt overtuigen. Dat was een snelle samenvatting van het vak dat ik anderhalf jaar geleden in Leiden gaf. Erg leuk om te doen voor zulke betrokken en goed geïnformeerde ‘studenten’, en op basis van wat ik terughoorde, viel het in de smaak. Hier is een actiefoto die Gert Hardeman maakte en op Twitter plaatste,  ik laat daar de samenvattende slotslide zien:

Ik voor projectiescherm

Het beeld drukt uit dat je maar heel weinig mensen kunt beïnvloeden, en dat die mensen teksten op twee manieren verwerken – en dat je dan nog steeds alleen maar hun attitude te pakken hebt, en dat is nog niet hun gedrag. Dus: bescheiden ambities, en dan zorgen dat je tekst aansluit bij die twee verwerkingsmanieren. Daar heb ik voorbeelden van laten zien, waarvan ongeveer de helft met dank aan de studenten van toen.

Tussen mijn twee optredens in hield Jan Renkema in dezelfde zaal een interessant betoog over het belang van ‘schaduwdoelen’ van lezer en schrijver. Ik herkende veel van wat hij zei, en hij gaf het een mooi vernieuwend kader. Ik vond het voorbeeld dat hij gaf bijna schokkend slecht. Dat was een brief van een gemeente aan bewoners van een achterstandsbuurt, en erin waren echt álle planken misgeslagen. Hij liet zien dat een beetje herschrijven dan niet werkt – als tekstschrijver moet je in gesprek met de schrijver om erachter te komen wat die werkelijk beweegt, en je moet in de huid van de lezer kruipen om erachter te komen hoe je die kunt bereiken. Daarna moet de tekst overnieuw.

En toen was de dag alweer zo’n beetje voorbij. Hij was omgevlogen, met in de pauzes ook nog een heleboel meer en minder (oude) bekenden met wie ik vluchtige praatjes maakte. Ik had het allereerste ochtendgedeelte overgeslagen (Rotterdam-Papendal per OV is een mijl op zeven), had nog wel de oefeningen meegepikt van Saskia van der Valk van Deskfit, dat was een interessante en leuke workshop. 

 

De links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De leuke en nuttige links van de laatste tijd – misschien niet de langste lijst, maar wel een heel mooie! Eerst twee tweetallen, dan nog twee losse.

  • Twee keer Jip en Janneke, dat duo dat symbool staat voor simpele taal: 
    • Eerst een blogpost van StoryVentures waarin een ICT-specialist  de zin ‘Daardoor zal het probleem van foute toewijzingen die weer het gevolg zijn van parallelle zorgepisodes, blijven bestaan’ op z’n Jip-en-Jannekes vertaalt. (Je ziet daaraan trouwens ook echt wel de beperkingen ervan: tsjonge-jonge, wat is het lang geworden, en omslachtig soms Voor de meeste lezers ligt de optimale tekst echt wel in het midden).
    • En deze week draaide de Speld het om: Jip en Janneke herschreven door – vermoedelijk – een jurist. Hilarisch! ‘Jip en Janneke ontplooien gezamenlijke activiteiten in het kader van spel’ 
  • Twee lezenswaardige posts op Neerlandistiek.nl, allebei van Marc van Oostendorp
    • Een analyse van foutief gebruik van diens, naar aanleiding van een grappig voorbeeld van Kees van Kooten. Ik zie zulke fouten ook wel eens, en het is voor mij een van de argumenten vóór zo ‘gewoon’ mogelijke schrijftaal. Als je praat, maak je zulke fouten niet, dus schrijf dichtbij spreektaal.
    • Een voor mij heel herkenbaar stuk waarin Van Oostendorp worstelt met het dedain dat leken, in dit geval een oud-minister, hebben voor experts in het algemeen en taalkundigen in het bijzonder. 
  • Nog een stukje waaruit misschien wat frustratie over dedain spreekt, dit keer van een tekstschrijver, maar die legt het mooi uit: over de toegevoegde waarde van een ‘stukjesschrijver’. 
  • Voor wie De Correspondent kan lezen: een mooi stuk over iets wat nog steeds mijn warme belangstelling heeft, namelijk denken op de fiets. Veel herkenning, maar ik ben het niet met alles eens. De situatie op het fietspad is me iets te zonnig afgeschilderd  (dat doet die Fietsprofessor wel vaker, alsof de ‘oorlog op het fietspad  niet bestaat) en ik meen zelf dat ik juist het beste denk als ik fiets zonder de échte flow. In flow ben ik alleen maar aan het fietsen, dan val ik daar helemaal mee samen – volgens mij is dat ook de definitie ervan. Het denkwerk gebeurt juist als het fietsen daar eigenlijk net iets te saai, net iets te gewoontjes mee is. Afgelopen dinsdag fietste ik bijvoorbeeld weer eens in Limburg. Flow ervoer ik toen ik makkelijker dan verwacht die loodzware Eyserbosweg en Keutenberg bedwong. Denken deed ik tussen de klimmetjes in.
  •  

Een jarige en andere links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb al vaak verwezen naar SlideMagic, en deze maand kan ik dat in een feliciterende vorm doen: dat weblog bestaat tien jaar. Het had de laatste tijd weer interessante posts:

Dan de rest van de oogst aan leuke en nuttige links van de laatste tijd:

  • Een ander weblog waar ik het afgelopen jaar al vaker naar heb verwezen, Peak Performance, had onlangs een behartigenswaardige post over het verschil tussen iets weten en het doen. Ergens over lezen of praten is nog iets heel anders dan het doen, en dat geldt zeker voor schrijven ook. Schrijven moet je vooral veel doen – en er feedback op krijgen. 
  • Een leuke post waarvan ik leer dat sommige woorden echt zijn voorbehouden aan een bepaalde omgeving, zoals hier difficulteren in de politiek. Iets om je bewust van te zijn als je teksten naar buiten die omgeving gaan! Een voorbeeld dat ik regelmatig tegenkom: bevinding. De gewone betekenis van dat woord is neutraal; in vooral de accountancy en bij andere toets-bezigheden is het een eufemisme voor probleem en heeft het een negatieve lading. ‘Het oplossen van de bevindingen’ is raar voor gewone lezers.
  • Een filmpje over een fraai model om ervoor te zorgen dat je met je inhoud inspireert, met vragen die lijken op die uit het piramideprincipe. 

 

Over Froome, de UCI en de autoriteitsdrogreden

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik las gister met interesse de verklaring van de UCI waarin die bekendmaakt dat de dopingzaak rond Froome wordt gesloten. Als wielerliefhebber vind ik het inhoudelijk interessant (en zorgelijk), maar tijdens het lezen ging het bij mij qua schrijven en piramideprincipe ook ernstig jeuken – ik kon mijn leeservaring meteen ’s middags in een training gebruiken om te illustreren dat een beschrijving van het proces iets anders is dan argumenteren.

Want dat is wat het stuk doet: het beschrijft het proces dat de schrijvende partij (de UCI) doorlopen heeft om tot de conclusie te komen dat ‘Mr Froome’s sample results do not constitute an Adverse Analytical Finding’. Belangrijkste punt dat de UCI lijkt te willen maken is dat het echt nodig was dat deze zaak zo lang gesleept heeft. 

Maar als ik lees dat Froome wordt vrijgesproken, wil ik maar één ding weten: waarom? Het enige in de verklaring dat daarover iets prijsgeeft is dat er ‘experts’ zijn geconsulteerd.

Tsja. Dat heet autoriteitsdrogreden. En nog van het slechte soort ook, want er staat niks over wat die experts dan gezegd zouden hebben.

Nou zit er achter deze verklaring natuurlijk een heel gevoelig steekspel, op z’n minst tussen UCI, Froome’s ploeg Sky (rijk en machtig) en de Tour-organisator ASO. Mogelijk is de verklaring bewust niet inhoudelijk, bewust een rookgordijn. Goed voor de geloofwaardigheid van de wielersport is dat niet.

Maar de verwarring tussen proces en argumentatie komt vaker voor. Sterker nog: eigenlijk is de standaard manier van redeneren in wetenschappelijke betogen die van het beschrijven van het proces: ik heb die-en-die stappen gezet en DUS mag ik concluderen dat… Dat is iets anders dan een conclusie beargumenteren.

In de wetenschap zijn redenen om het proces te beschrijven (al valt me ook in die teksten wel eens op dat er op de inhoudelijke argumentatie wel wat is aan te merken, maar dat terzijde). Maar in de praktijk zitten lezers veel meer met een waarom-vraag dan met de vraag ‘en hoe ben je daartoe gekomen?’

Die vraag, dus die naar het proces, is een vraag gericht op de schrijver: hé, schrijver, wat heb jij gedaan? Lezers zijn daarin over het algemeen niet zo in geïnteresseerd, het gaat hen niet om de schrijver maar om hun eigen belang. Bovendien: als het leken zijn, kunnen ze het proces (de methodologie) niet eens op waarde schatten. 

Lezers willen al dan niet overtuigd worden, en daarvoor moet je argumenteren. Hun waarom-vraag beantwoorden dus. Niet met drogredenen, maar deugdelijk. 

Anders overtuig je ze niet. Zoals ik nu niet overtuigd ben van Froome’s onschuld.

 

Daarnaast: vaag signaalwoord

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week woonde ik een paar presentaties bij met als doel er feedback op te geven, en dan vooral op de structuur. Het ging me in één van de presentaties opvallen dat er wel heel vaak het woord daarnaast in voorkwam, als meest frequente signaalwoord. Mede daardoor had ik moeite om de structuur te volgen.

Daarnaast is misschien wel het meest lege signaalwoord dat er is: het voegt nauwelijks betekenis toe. In tekst zie je dat letterlijk: de ene zin staat al naast de vorige. 

Wat daarnaast niet doet, is iets over de inhoud en de hiërarchie duidelijk maken. Stel dat iemand punt 1 heeft aangekondigd, daar iets over zegt, en na een zin of wat de volgende zin begint met daarnaast. Is dat dan nog een volgende gedachte binnen punt 1, of zijn we begonnen met punt 2?

Als dat laatste het geval is, is beginnen met ‘Het tweede punt is…’ in beide opzichten duidelijker: het maakt duidelijk dat een punt volgt, en dat dat punt hiërarchisch gezien op hetzelfde niveau staat als het eerste. (En dan is punt zelfs nog vaag ook, beter is het als je preciezer inhoudselementen kunt benoemen, zoals reden, voorbeeld of aanbeveling.) 

Daarnaast gebruiken is wel gemakkelijk natuurlijk: door zijn leegte is het een breed inzetbaar signaalwoord. In het hoofd van de spreker zit vaak toch wel precies hoe het zit. Maar om dat luisteraars duidelijk te maken, moet je explicieter zijn.

Relativering voor Laura en soortgelijke studenten

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de Volkskrant van eergisteren stond een nogal alarmerend bericht over de achteruitgang van het Nederlands bij studenten die Engelstalig hoger onderwijs volgen. De ‘hoofdpersoon’ Laura heeft in haar studie alleen in het Engels geschreven, en nu ze dat weer in het Nederlands moet doen, heeft ze er grote moeite mee. Andere studenten zeggen dat te herkennen. 

De aangehaalde experts relativeren het probleem meteen: het is hooguit een tijdelijke achterstand, geen ernstige schade aan het Nederlands.Mag ik daar nog een paar andere relativeringen aan toevoegen?

    • Welke pas afgestudeerde schrijft wél meteen ‘lange, goedlopende teksten’ als ze in de praktijk gaan werken? Dat is hooguit een toevalstreffer, al is het alleen maar omdat studenten slechts binnen één context leren schrijven: de academische. De meer strategische manier van schrijven die de praktijk van hen vraagt, moeten ze nog onder de knie krijgen. Dat is taal-onafhankelijk: ook op een Engelstalig ministerie zou Laura als het ware opnieuw hebben moeten leren schrijven: een ander genre, context, lezerspubliek. Studenten Nederlands ervaren ook een grote praktijkschok als ze ‘voor het echie’ gaan schrijven. De praktijk stelt heel andere eisen aan schrijven dan de universiteit. En dat blijft zo, bij elke nieuwe omgeving. Aan schrijven ben je misschien wel nooit uitgeleerd. 
    • En nog eentje in dat kader van nooit uitgeleerd zijn: die zinnen die Laura opvallen als ze de krant lees, en waarvan ze denkt: ‘wat een mooie zin, daar zou ik zelf nooit opkomen’ – jawel hoor, gewoon vaak de krant blijven lezen, dan komt dat wel. Kennelijk verwacht Laura dat haar schrijfvaardigheid ‘af’ is nu ze is afgestudeerd, maar dat is niet zo. Ik vind het zelfs juist heel hoopvol dat ze kennelijk ‘bewust onbekwaam’ is: ze ziet dat het beter kan. Dat is een voorwaarde voor leren, voor beter worden. Dus ik verwacht dat haar schrijfvaardigheid zich echt nog wel verder zal ontwikkelen. Vooral veel goede teksten lezen, zou ik haar aanraden. Ik hoop ook dat ze dan krachtigere, preciezere alternatieven vindt voor as regards, with respect to, concerning én met betrekking tot (hint: voor, over). 
    • Wat is er mis met een woord als scope in een Nederlandse tekst? Ik zie dat geregeld, en volgens mij weten de beoogde lezers echt wel wat daarmee bedoeld wordt. Ik laat het ook rustig staan in een tekst die ik redigeer. Ik heb gister nog bij Nederlandstalige presentaties gezeten in een tweetalige organisatie waar het woord assumpties vaak in voorkwam, ik zou dat zelf nooit zeggen en mogelijk wél redigeren (aannames), maar fout, ach… Ik begrijp het prima. Niet te puristisch worden, hoor, vind ik. 

Begrijp me goed: ik houd hier geen pleidooi voor Engelstalig hoger onderwijs. Het punt dat Marc van Oostendorp in het artikel maakt, over dat het zonde is om studenten een achterstand te bezorgen in de taal waarmee ze naar alle waarschijnlijkheid gaan werken, vind ik wel degelijk relevant. 

“Maak hier een mooie piramide van”

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zag daarnet op Twitter iets voorbijkomen waarvan ik dacht: dat is meteen te gebruiken als oefening in een training over het piramideprincipe. Het was een plaatje in een tweet van @jeukendrup, dé specialist op het gebied van sportvoeding:

Plaatje over anitoxidanten

Het ziet eruit alsof er zes boodschappen op hetzelfde niveau van hiërarchie staan, maar als je dan goed gaat lezen, is zes een conclusie of hoofdboodschap. Daar staat het advies aan sporters.

Als je uitgaat van die hoofdboodschap, en zo’n sporter vraagt vervolgens ‘waarom’, dan zijn de punten 1 t/m 5 het antwoord op die vraag, dus de onderbouwing. Het zou  kunnen zijn dat punt 2 nog ondergeschikt is aan punt 3; het  overlapt daarmee in elk geval ook gedeeltelijk, en er is ook een link tussen punt 2 en 1 en/of 5 – nog tekenen ervan dat het geen ‘nette’ opsomming van zes gelijkwaardige punten is.

Ik weet dat van de overlap en het subniveau trouwens niet zeker, omdat ik vermoed maar niet zeker weet dat ‘dietary antioxidants’ in punt 2 hetzelfde is ‘normal antioxidants from a well-balanced diet’ in punt 1 en/of ‘antioxidant supplementation’ in punt 1 en 5, en dat ‘endogenous antioxidant system’ in punt 2 hetzelfde is als ‘antioxidant enzymes in our bodies’ die toenemen door trainen in punt 3. Dat is een ander maar ook veelvoorkomend schrijfprobleem: gebruik van verschillende woorden voor dezelfde termen. Wordt al gauw voor een leek/buitenstaander te ingewikkeld! Woordherhaling is misschien wel saai, maar liever saai en duidelijk dan levendiger maar verwarrend. 

Trouwens, met punt 6 tot hoofdboodschap verklaren zijn we er eigenlijk nog niet. Want dat punt bevat op zich al drie boodschappen. Daardoor is het ook nog lastig om uit te puzzelen wat precies de relatie is tussen dat punt en de onderbouwende argumenten. Mij lijkt ‘Gebruik geen supplementen’ uiteindelijk de opper-hoofdboodschap, al hangt het er mogelijk ook wel vanaf tegen wie je het precies hebt, dus wat de vraag precies is geweest. Daarin verschilt adviseren echter van twitteren!

In elk geval: leuke oefening voor in een training. Een paar jaar geleden haalde ik ook een sportvoedingskundig voorbeeld uit Twitter en dat gebruik ik inderdaad nog steeds af en toe. Dank, voedingskundigen, overigens voor meer dan alleen bruikbaar trainingsmateriaal! 

Over-explicietheid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de adviesrapporten die ik redigeer, valt me soms een verschijnsel op waarvan ik dan denk: het lijkt wel alsof de schrijver wat al te expliciet wil zijn. Omwille van de vertrouwelijkheid kan ik geen voorbeeld citeren, maar je kunt het vergelijken met zoiets:

Jan had er wel zin in die dag. Jan was al voor de wekker wakker. Jan zag dat de zon scheen. Jan sprong onder de douche en Jan trok zijn kleren aan. Daarna maakte Jan een lekker ontbijtje klaar. (enzovoort)

Dat is raar. Jan is de hoofdpersoon van het verhaal en je kunt probleemloos al die zinnen lang verwijzen met hij of wat samentrekken:

Jan had er wel zin in die dag. Hij was al voor de wekker wakker en zag dat de zon scheen. Hij sprong onder de douche en trok zijn kleren aan. Daarna maakte hij een lekker ontbijtje klaar. 

Nou gaat het in die rapporten niet om ene Jan, maar bijvoorbeeld om een organisatie of afdeling. Ik kan me voorstellen dat het voor schrijvers vaak wat onwennig is om daarnaar terug te verwijzen met hij of zij of met het. Soms klinkt dat bijna te persoonlijk, soms misschien juist eerder bijna vaag – welke het? 

Toch is het, als je het goed doet, juist níet vaag. Want door steeds opnieuw de hoofdpersoon opnieuw te noemen, lijkt het soms alsof het om iemand anders gaat. Zo werkt ons taalgevoel: naar een bekende verwijs je, dus iemand expliciet noemen gaat over iets nieuws. Dat kan dus juist verwarrend zijn.

Expliciet zijn is goed, en inderdaad kan een schrijver van mij als feedback krijgen ‘vage verwijzing’. Maar over-explicietheid is ook niet goed. Het gaat om het treffen van de goeie balans. 

 

Een heel frequente spelfout

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week zaterdag (de 19e) was de grootste kop op de voorpagina van de Rotterdam-bijlage van de NRC:

Redt de Benthuizerstraat

Misschien is het Rotterdams – het dialect hier heeft de neiging tot wat extra t’s hier en daar (ik loopt), maar dat zou dan in die bijlage het enige Rotterdams ooit zijn zo’n beetje. Dus ik denk dat het een gewone spelfout is. Eentje die heel veel voorkomt – in het redigeerwerk dat ik doe, ben ik hem de afgelopen maanden zeker vijf keer tegengekomen. 

De gebiedende wijs met een -t aan het eind is heel zeldzaam, en dan ook nog eens met u erbij: ‘loopt u maar allemaal mee’ , maar dan is het geen echte gebiedende wijs meer. De vorm met een t, zoals in ‘komt allen’, is archaïsch.

Dus: de gebiedende wijs is zonder extra -t achter de stam van het werkwoord. Dat kun je zo in je hoofd prenten, maar makkelijker is dat je het kunt horen als je er een ander werkwoord voor invult: 

Help de Benthuizerstraat
Bekijk de Benthuizerstraat
Loop eens door de Benthuizerstraat

Enzovoort.

Waar die t-neiging vandaan komt? In het algemeen gaan spelfouten bij doubletten vooral de meest frequente kant op. Dus als redt vaker voorkomt dan red (niet te googlen omdat red ook nog rood betekent en dus heel veel voorkomt op het web), verschijnt er vaak een onterechte -t. Red ziet er dan mogelijk wat bloot uit. 

Bloot, maar wel goed.