Categorie archieven: schrijftips

Het nieuwe genre (3)

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Volgende stap in de observaties aan de stortvloed aan protocollen voor de versoepeling van de corona-maatregelen en de anderhalvemetersamenleving.

Zaterdag had de NRC er een stuk over. Ik werd daarin aanvankelijk op het verkeerde been gezet omdat het meteen aan het begin gaat over doortimmerde protocollen. Ik dacht meteen: pardon? Ze zijn juist alles behalve doortimmerd, dat is wat ik vorige week betoogde: het is allemaal haastwerk. Onder normalere omstandigheden is een protocol doortimmerd en het resultaat inspraak- en consutatierondes. Dat is een traag maar zinvol proces: het haalt de bloopers eruit en creëert consensus en een gedeeld begrip van de tekst. Daar was nu geen tijd voor en dat was zichtbaar: bloopers, omissies, tegenstrijdigheden en iedereen ging er op eigen manier mee aan de hal.

Toen ik verder las, ging ik vermoeden dat de redacteur in de war is geweest met dichtgetimmerd. Met dat in mijn achterhoofd, kan ik me goed vinden in het stuk. Ja, zeker deden de protocollen pogingen tot dichttimmeren. Hier nog wat toevoegingen over het genre die ik ontleen aan het stuk:

  • Met de protocollen laten de opstellers vooral zien dat ze hun best doen. Dat doet een beroep op de overheid: ‘doe ons niet weer op slot’.
  • Met regels proberen we de angst voor corona te bezweren en het gevoel van controle te herstellen (dat is ook waar ik op doelde met de papieren werkelijkheid: alsof je met schrijven iets in de werkelijkheid oplost).
  • Met de huidige hoeveelheid regels is een samenleving niet houdbaar. We zullen ons moeten herbezinnen.

Verder gaat het er in het stuk over dat te veel regels de verantwoordelijkheid van het individu uitschakelen. Ik hoorde er ook iemand over zeggen dat mensen dan gaan denken ‘ik zoek het zelf wel uit’. Dat is sinds mijn vorige post nog veel zichtbaarder geworden. Twee voorbeelden:

  • Tim Hofman trok op Twitter de regels voor samenscholingen terecht in het absurde, gebaseerd op de quiz die in de Volkskrant stond. Als dit de regels zijn, kun je inderdaad niet anders dan het zelf maar zo goed en zo kwaad mogelijk uitzoeken.
  • Ik schreef vorige week al over de zwembaden, sindsdien heb ik van zwemmers uit diverse steden gehoord over de uitwerking van hun eigen zwembad voor wat betreft het banenzwemmen. Er zijn zwembaden met een borstcrawlverbod, maar in de meeste mag het wel, al mag je soms niet rugcrawlen. Er zit soms heel veel meer chloor in het water, meestal niet. Meestal mag je je na afloop welk omkleden, maar niet altijd. Je mag alleen contactloos betalen, maar wat dan, want je moet online reserveren en dan meteen betalen. In een 50 meterbad met 8 banen in de ene plaats geldt hetzelfde maximum aantal zwemmers als in een andere plaats in een bad van 25 meter bij 6 banen. In sommige zwembaden reserveer je zelfs een eigen privébaan. Gooi het maar in mijn petje.

Ik ben benieuwd hoe het verder gaat, ik blijf observeren!

 

Anderhalvemeter-protocollen (2)

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Maandag beschreef ik hoe ik vorige week een heel nieuw genre had zien opduiken, of liever gezegd: een papieren werkelijkheid zien scheppen: het genre van de  anderhalvemeter-protocollen. Inmiddels gaan we er de gevolgen van zien, of liever gezegd: in de eerste vertaalslag van papier naar werkelijkheid is nog meer papier geschapen, met een versterking van de problemen die ik al beschreef.

Gevolg? Alom verwarring en verschil. Ik geef een paar voorbeelden waar mijn oog op viel, het gaat ongetwijfeld in totaal om nog veel meer:

  • OV-reizigersvereniging Rover trekt aan de bel omdat alle vervoerders de protocollen anders uitwerken.
  • Sommige sportscholen mogen hun diensten buiten aanbieden, andere niet – dat verschilt per gemeente (bron).
  • In het protocol dat een atletiekverenging uitwerkte, staat dat hardlopers op 5-10 meter afstand van elkaar moeten blijven; de Atletiekunie rept daar met geen woord over (althans, niet wat ik kon vinden), 1,5 meter is genoeg. 5-10 meter komt overigens ongeveer neer op een inhaalverbod. 5-10 meter is sowieso grappig, want het gaat – lijkt mij – om een minimumafstand, en die is 5 OF 10 meter.
  • In de ‘Richtlijn’ van de zwembranche (maar niet in het protocol) staat het advies niet met je hoofd onder water te zwemmen, omdat het coronavirus zich waarschijnlijk via het water kan verspreiden. Sommige zwembaden vertalen dat naar een borstcrawlverbod, bij andere zwembaden speelt het geen rol (bron beide documenten).

Tsja. Dat krijg je dus als mensen zelf aan de slag gaan met een enorme stortvloed aan haastig geproduceerde teksten…

 

Nieuw genre: anderhalvemeter-protocollen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er is in een paar dagen tijd een stortvloed aan teksten verschenen in een nieuw genre: dat van de regels en protocollen in de anderhalvemetersamenleving, ter versoepeling van de corona-maatregelen. Ik kreeg bijvoorbeeld meteen donderdag en vrijdag al een stuk of vijf emails van mijn ‘contactberoepleveranciers’ (masseur, kapper, chiropractor) met daarin een groot aantal voorschriften en waarschuwingen. In het weekend heb ik me gebogen over de protocollen voor het zwemmen en de atletiek. Het is nog te vroeg voor een grondige analyse, maar hier zijn wat observaties van mij als tekst-expert.

Als belangrijkste valt mij op dat er in rap tempo een papieren werkelijkheid is gecreëerd. Ik houd mijn hart vast, achtereenvolgens hierom:

  • Iets opschrijven is nog geen communicatie. Dat is een grote valkuil: schrijven en dénken dat je hebt gecommuniceerd. Maar communiceren is tweerichtingverkeer. Zelfs voor mij als verbaal vaardige burger was het de afgelopen dagen veel te veel. Veel te veel hetzelfde (‘nou weet ik het wel’), en veel te ondoorgrondelijk, bijvoorbeeld door ellenlange bullet-opsommingen. Veel tegenstrijdigheden ook. Teksten ook nog te kort: ik mis aan alle kanten (ook van overheidswege) onderbouwing. Daardoor begrijp ik er soms geen snars van (voorbeeld op mijn sportblog). Ik blijf vooral achter met een gevoel van ‘gooi het maar in m’n petje’. Ik heb medelijden met de mensen die het allemaal moeten gaan uitvoeren en handhaven.
  • Zelfs als het tweerichtingverkeer tot stand komt, is daarmee het gewenste gedrag nog niet gerealiseerd. Ik ben bijvoorbeeld benieuwd in hoeverre het mensen gaat lukken om zich in te houden als ze ‘symptomen’ hebben. In ‘Even tot hier’ kwam zaterdag al een grappig voorbeeld aan de orde, ik parafraseer: jij belt de kapper, de kapper vraagt ‘heb je koorts’ (want dat moet hij vragen) en dan geef je als antwoord ‘ja, maar ik moet echt wel naar de kapper want ik moet straks ook nog naar het restaurant’. De afgelopen weken hebben mij niet het volste vertrouwen gegeven in de maakbaarheid van ons collectieve ‘coronagedrag’ en het wordt door halve vrijheid alleen maar moeilijker.
  • Een deel van de papieren werkelijkheid komt eigenlijk neer op ‘onmogelijk’ (bijvoorbeeld: banen zwemmen zonder in te mogen halen) of heel erg niet leuk (met je geliefde op 1,5m moeten blijven op een terrasje). Ik zie dat soms in de tekst, die mij dan afschrikt (‘als het zo moet, laat dan maar…’). Maar de algemene stemming is anders, is mijn indruk. Dat gaat nog vies tegenvallen. Als ‘hoera we mogen weer’ omslaat in ‘maar leuk is anders – voor nog heel lang’.
  • Het is niet zo dat je met papier het coronavirus hebt bedwongen (‘onder controle’). Het gaat nog heel erg spannend worden hoe lang we ‘mogen’. ik ben eerlijk gezegd vrij pessimistisch daarover. Wat ik eerder al schreef: die ‘stippen op de horizon’ zijn nog zeer onzeker. Ik ga de eerste weken zelf nog zeer voorzichtig zijn in elk geval.

Daarnaast is aan de teksten weer zichtbaar dat het haastwerk was. Er staat fouten in, inconsequenties, onmogelijkheden, enzovoort. Het rijles moeten geven zonder airco en met een dicht raam haalde bijvoorbeeld het nieuws. De rommeligheid is begrijpelijk – de plotselinge versoepeling heeft sommige sectoren duidelijk overvallen. Goed schrijven is strijdig met haast. Lastig is nu wel dat het letterlijk gaat om leven en dood…

Zonde van het puzzeltje

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op nos.nl stond verscheen gister een interessant bericht over het verdwijnen van de solidariteit nu de grootste ‘coronapaniek’ afneemt en we mogelijk richting eerste, voorzichtige afbouw van de maatregelen gaan. Er staat echter een plaatje in waarvan mijn vak-handen gingen jeuken – met precies dit soort materiaal werk ik in de praktijk. Het vertoont kenmerken van de communicatie door experts – het is te zien dat de maker een heleboel in z’n hoofd heeft wat niet zichtbaar is geworden, en waar lezers dus naar moeten raden.

Dat is vooral te zien aan het ontbreken van structuur in de opsomming. Die bevat zeventien punten. Dat is sowieso veel, te veel – een onoverzichtelijke waslijst. De titel Waarom ‘opstart’ complexer is dan ‘lock down’ suggereert dat er zeventien antwoorden volgen op die vraag, en dat klopt deels, maar net niet helemaal. Het derde punt bijvoorbeeld, daar is iets impliciet, anders klinkt het juist als onderbouwing van dat het makkelijker wordt (‘meer beheersbaar’). De markeringen, allemaal hetzelfde, suggereren bovendien een lijstrelatie: alle elementen gelijkwaardig naast elkaar, als 17 losse redenen. Dat is niet zo, sommige horen meer bij elkaar dan andere. Het tweede punt bijvoorbeeld lijkt me een specificering van de ‘vele onzekerheden’ in het eerste punt. Dit is heel typerend: de maker heeft duidelijk een aantal gedachten één voor één opgeschreven, het logische verband daartussen zit in z’n hoofd, maar voor de lezer, die dat niet ziet, is het een puzzeltje.

Oplossing? Die kan ik niet zomaar aandragen, dat vergt vakkennis: de verbanden die ín dat deskundige hoofd zitten, kan ik ook niet raden. Maar ik zou de maker wel kunnen helpen ze expliciet te maken. Daartoe is het piramideprincipe een fraai instrument: er een simpele, kloppende vraag-antwoord-dialoog van maken, en gaandeweg categoriseren en hiërarchie aanbrengen.

Misschien is een aanknopingspunt de tekst in de tweet. Mogelijk staan daar de hoofdpunten of de categorieën: “Veel onzekerheden. Minder saamhorigheid. Verschil in persoonlijke situatie = verschil in risicobereidheid. Er is tijd = discussie, kritiek, twijfel.” Dat zijn vier punten, een stuk overzichtelijker dan de zeventien. En als je van de laatste twee de stukjes achter het =-teken  neemt, kan ik ze nog begrijpen als antwoorden op die waarom-vraag ook. 

De andere plek waar te zien is dat er meer in het hoofd van de maker zit dan dat zichtbaar is geworden, is de visualisering met rood-oranje-groen. Ik snap daar niks van. Ik snap de betekenis van de stoplichtkleuren niet in iets wat een ‘redeneerlijn’ moet zijn, ik weet niet waar de rondddraaiende figuren op slaan, en ik vind het zelfs grappig dat een ‘duidelijke redeneerLIJN’ in drie rondjes draait.

Dan komt er nog bij dat ‘afwegingskader’ een heel vaag woord is – de redeneerlijn resulteert in een afwegingskader? Daar ga ik heel glazig van kijken. Jammer, en ook een beetje een stijlbreuk met de zeventien punten, die ik helderder vind.

Oplossing? Nou, dit beeld weglaten, wat mij betreft – het voegt niets toe. Als je een beeld wilt toevoegen, bepaal dan eerst goed wat dat moet uitdrukken. Daarvoor moet je, denk ik, een knoop doorhakken tussen de twee hoofdgedachten waarop de pagina nu hinkt: is het analyse (‘waarom complexer?’) of advies (‘complexiteit vergt duidelijke redeneerlijn’). Vervolgens zou het beeld ofwel complexiteit ofwel een écht duidelijke lijn moeten uitdrukken. Of allebei, op twee pagina’s. Dat zou ook helpen voor de leesbaarheid. 

En nogmaals: ik doe dit niet om in een grote crisis te zitten zeuren over de vorm. Ik doe dit omdat heldere communicatie essentieel is – cruciaal gaat zijn in die inderdaad zeer complexe opstartfase, waarin beleidsmakers inderdaad zo’n heldere redeneerlijn zullen moeten presenteren om voldoende draagvlak te krijgen. Ik las elders al dat alleen ‘houd vol’ roepen ’t niet gaat worden de komende tijd.

En ik doe dit ook omdat Marco Zannoni zulke interessante dingen zegt dat het zonde is om die in een puzzeltje te verstoppen.

 

Buienradar aangepast

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Helaas heb ik niet op tijd een screenshot gemaakt en nu is het helemaal weg, maar tot mijn vreugde was de gekke oproep op de Buienradar-app een paar dagen precies zo aangepast als ik vorige week adviseerde: met Voorkom…. Veel beter!

Ik zag het en dacht: ik schrijf er maandag wel een stukje over. Maar nu is de app weer als vanouds, zonder die oproep. Ook prima trouwens. Alleen kan ik mijn gelijk nu helaas niet bewijzen…

 

Dat kan korter

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op het scherm van mijn telefoon wordt de oproep van de app van de Buienradar een beetje ongelukkig afgebroken:

Er staat natuurlijk te voorkomen achter, maar dit is wel weer een mooi voorbeeld van hoe lastig het is om op te roepen iets niet te doen. Belangrijkste oorzaak van de onbedoelde omkering hier lijkt me trouwens dat ze zin voor die plek en dat medium te complex is: dat helpen had er wel uit gemogen van mij. Redactioneel had je dan nog op van het kunnen besparen.

Dan houd je Voorkom verspreiding coronavirus over. Lijkt me prima.

 

Schrijfondersteuning na een pandemie

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Officieel is de pandemie over verklaard, maar het is nog niet voor iedereen terug naar hoe het vroeger was. Daarom nog steeds even dit berichtje als sticky bovenaan het blog. Ook zonder fysieke bijeenkomsten kan er een heleboel: 

  • Via de mail: schrijfbegeleiding, redactie, tekst- en presentatieadvies, coaching, feedback geven enzovoort. Neem wel nog steeds even vooraf contact op als je planning nauw komt. Aarzel vooral niet om me te benaderen als je – meer dan anders misschien – een kritische tegenlezer of advies nodig hebt voor je tekst of presentatie. Of als dit juist een tijd is om je schrijfvaardigheid bij te spijkeren.
  • Met videobellen: trainingen en coaching. Aan het begin van de coronacrisis doorliep ik een steile leercurve , waarmee ik zelfs mijn vakblad haalde en waarvan ik nu al een tijdje de vruchten pluk. Schrijftraining op afstand heeft weliswaar beperkingen, maar sommige dingen gaan juist beter dan normaal. Via scherm delen kun je bijvoorbeeld heel precies samen (her-)schrijven. Ik heb van opdrachtgevers teruggehoord dat mijn online trainingen lekker interactief en activerend zijn. 
  • Zelfstandig leren met de e-learning adviesrapporten schrijven. Die is vrij toegankelijk,dus wees welkom om hem te bekijken. Ik kan hem ook op maat maken voor jouw organisatie.

(bijgewerkt 31 maart 2023)

 

In crisistijd komt formuleren nauw

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er gaat in de coronacrisis veel mis op communicatiegebied. De persconferentie van vorige week was verwarrend, overheidsteksten onduidelijk (ik heb zelf zaterdag de tekst over de Tozo-regeling uitgepluisd, daar stonden toen meerdere onbegrijpelijke en ambiguë dingen in), enzovoort.

Wat mij betreft laat dat allemaal zien dat goede communicatie voorbereidingstijd kost. Het is nu allemaal haastwerk en dat kan niet anders dan met fouten. Als je met je tekst belangrijke boodschappen wilt overbrengen, moet je nadenken over je aanpak en je moet ze kritisch laten tegenlezen. Dat gaat nu allemaal niet. Dat vind ik overigens wel begrijpelijk. We tasten  allemaal rond in een onbekende wereld vol onzekerheden.

Met al dat begrip wil ik nog twee dingetjes kwijt die mij aan formuleringen in het nieuws zijn opgevallen. Of liever gezegd: ik merkte als nieuwsconsument soms wat ergernis bij mezelf, en dat kan ik analyseren als moeite met wat ze impliciet oproepen:

– Formuleringen waarin het lijkt alsof de desbetreffende persoon of groep het alleen moeilijk heeft. Bijvoorbeeld deze openingszin:

Het zijn onzekere tijden voor de clubs in het betaald voetbal.

Uh, voor wie zijn het geen onzekere tijden? ‘Ook voor de clubs in het betaald voetbal zijn het onzekere tijden’ had ik sympathieker gevonden.

– Het frequente gebruik van het woord kwetsbaar op een manier die oproept dat er kennelijk ook onkwetsbaren zijn – wat niet klopt. Er zijn tv-items geweest waarvan ik had gewild dat ik had mee zitten turven hoe vaak het woord kwetsbaar gebruikt werd. Het betekent dan ‘hoger risico op ernstig verloop van COVID-19’. De crux is dat het een graduele schaal is, van een hoger of lagere risico, geen absolute, van kwetsbaar versus onkwetsbaar. Niemand van ons weet hoe ziek we zullen worden. We zijn allemaal kwetsbaar. Voor corona, maar sowieso in het leven. Daar confronteert deze ziekte ons mee. Mogelijk kan dit type gebruik van kwetsbaar bij laag-risico-groepen zoals jongeren het gevoel van onkwetsbaarheid en daarmee ‘fuck-corona’-achtig gedrag versterken.

Beide voorbeelden laten zien dat je door iets te zeggen impliciet ook iets anders níet zegt, maar dat is er dus ergens wel. Dat heet framing – hartstikke interessant.

Dat het óók interessant is, dat is het beste wat ik van deze crisis kan maken. Daarom blijf ik observeren en schrijven.

 

Trainingen op afstand geven

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb de afgelopen week vaak, maar wel alleen van niet-opdrachtgevers, de vraag gehad of ik mijn trainingen nu op afstand aan ga bieden. Antwoord: ja, nee en ja:

  • Ja, ik deed al veel werk op afstand. Die echte trainingen niet, maar ik deed vanuit huis wel schrijfbegeleiding, redactie, coaching en feedback geven. Dat kan onverminderd, gewoon per mail en met bellen. Geen probleem, ik had het er vorige week zelfs even best druk mee!
  • Nee, ik zie mezelf niet zomaar mijn basistrainingen (lezergericht schrijven/piramideprincipe) vanuit huis doen. De aanpassing van werkvormen, daar kom ik nog wel uit. Veel lastiger lijkt me het contact. Als ik zie hoe scholen dat doen, veelal via Zoom, begrijp ik, vind ik dat knap, maar zij kennen elkaar al en de lessen passen in een bestaande structuur. Mensen leren kennen door ze op postzegelformaat op een scherm te zien en daar from scratch iets mee op te zetten, inhoudelijk en qua groepsdynamiek – dat lijkt me een hele toer. Het lijkt me zelfs al gek om totaal niet te kunnen ‘snuffelen’ aan hun omgeving en zo dus een veel beperkter gevoel te ontwikkelen voor de organisatie – die is nogal essentieel in mijn werk. Ik heb ooit één keer een videoconference-training gegeven, vond dat lastig en een sterke verarming ten opzichte van ‘live’. Ik zou het via Zoom wel eens willen proberen, als experiment, maar het kan mijn gewone werk niet vervangen, zeker niet een-twee-drie. Ik heb na deze eerste week bijvoorbeeld al mensen horen klagen ook over vermoeidheid en hoofdpijn na zulke sessies. Tot nu toe heeft ook nog geen enkele opdrachtgever interesse hierin getoond. Ze kiezen voor uitstel van de trainingen – en dat begrijp ik.
  • Ja, ik ben bezig met het maken van een e-learning adviesrapporten schrijven. Daar ben ik vorige week mee begonnen, maar dat is in zoverre toeval dat het contact met de opdrachtgever, de Radboud Universiteit, al van eind januari dateert, dus van pre-corona-tijden. Ik had erder ook al eens over een e-learning nagedacht, maar toen was er geen concrete vraag en kon ik de klus in m’n eentje niet overzien. Nu ga ik in totaal vier modules maken, gericht op minorstudenten Letteren: beginners en gevorderden, in twee talen. De beginners-module zal maar minimale aanpassing vergen om mijn reguliere introductietrainingen grotendeels te vervangen. Onderdeel van de afspraak is dat ik hem ook zelf mag gaan gebruiken, voor andere opdrachtgevers dus. Dat gaat nog wel even duren – het maken van een goede e-learning is een boel werk. Maar ook dat gaat nu lopen, want het kan voorlopig grotendeels op afstand. Ik hoop er ook veel van te leren, ik ga samenwerken met ervaren e-learning-bouwers. Ik lever vooral de inhoudelijke en didactische expertise aan, en ik ben benieuwd wat er uit het gemeenschappelijke project voort gaat komen. Wordt vervolgd dus! 

Liever een taartdiagram

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik werk veel voor adviseurs met een kwantitatieve oriëntatie (financieel adviseurs, schrijvers bij banken, pensioenfondsen en investeerders, data-driven consultants), dus de rol van getallen in tekst interesseert me. Ik weet ook dat dat niet altijd goed gaat – ik zeg wel eens dat tekst en taal elkaar eigenlijk bijten. Lezen en reken zijn verschillende functies immers. Vaak is het aan te raden om ze te scheiden door getallen op te nemen in tabellen en grafieken en dergelijke.

Zodoende kon ik dinsdag de NRC betrappen op een slordigheidje:

De kans dat je in Nederland Covid-19 hebt als je de genoemde griep- of verkoudheidsachtige klachten hebt, is overigens nog steeds erg klein. Bij de patiënten met griepachtige klachten die in de week van 2 tot 8 maart in een steekproef getest zijn, werd bij 40 procent een influenzavirus (griep) gevonden en bij 5 procent een verkoudheidsvirus , rapporteert het Nivel. Het onderzoeksinstituut voert deze meting wekelijks uit met het RIVM. Sinds zes weken wordt daarbij ook op het nieuwe coronavirus getest. Daarmee zijn tot nu toe twee geïnfecteerde personen gevonden.

Reken even mee: van de mensen met griepachtige klachten werd bij 40 + 5 = 45 procent griep óf verkoudheid gevonden – en bij de rest dan? Niks? Onbekend? Anders? Of je zou zelfs even kunnen denken: corona? Een onverklaard gat van 55 % vind ik sowieso te groot.

En hoe verhouden die percentages zich tot het absolute aantal van twee corona-gevallen? Daar kun je zo helemaal niets mee. Al helemaal niet omdat de griepachtigen-steekproef over één week gaat en corona over zes weken, maar dat zag ik pas de derde keer dat ik het las.

Hier had wat mij betreft een taartdiagram bij gepast, al is het maar omdat de vorm dan dwingt tot precisie en explicitering. Je móet dan immers tot 100 % komen. Een taartdiagram had ook geruststellend kunnen zijn, als dat de strekking hier is, door zichtbaar te maken dat corona slechts een piepklein taartstukje is. Als dat klopt althans, want dat kan ik op basis van de tekst alleen maar gissen.