Deze maand deden twee opdrachtgevers los van elkaar dezelfde suggestie: dat ik eens een oefening uit een training zou laten doen door AI. In beide gevallen ging het om het herschrijven volgens het piramideprincipe van een stukje tekst. Het had nog wat voeten in de aarde om dat door ChatGPT te laten doen vanwege de vertrouwelijkheidskwesties, maar in één geval is het toch wel gelukt door de inhoudswoorden aan te passen. En zo geanonimiseerd kan ik het hier ook wel delen.

Het ging om een piepklein tekstje: nog geen 150 woorden, een paragraaf uit een rapport. Als prompt gebruikte ik ongeveer mijn eigen instructie van de slide:

Maak de paragraaf beslissergericht = argumentatief = piramidaal:

• Bepaal hoofdboodschap en beantwoord daarover de waarom-vraag.
• Schrijf uit met hoofdboodschap voorop, zichtbare structuur en boodschaptitels.

Het resultaat viel me tegen. ChatGPT leverde iets op wat er van afstand inderdaad piramidaal uitzag: een kort stukje tekst dat er hoofdboodschap-achtig uitzag, gevolgd door drie paragrafen met inhoudelijk titels. Maar dat was het dan ook zo ongeveer. Nouja, de zinnen klopten allemaal wel, en dat blijft natuurlijk een huzarenstukje van de technologie: grammaticaal foutloos Nederlands produceren.

Maar schrijven is meer dan dat. Dit ging er allemaal mis:

• De hoofdboodschap was niet één compacte zin, maar een meervoudige, met daarin eigenlijk al een piramidetje in zichzelf:
  

  Er is een tekort op deze markt dat veroorzaakt wordt door X en Y en wat leidt tot Z.

  In de bijzin zitten twee argumenten daarvoor verpakt zaten, en dan komt Z (de eigenlijke hoofdboodschap) er nog achteraan hobbelen. Als je dan ‘waarom’ vraagt, heb je een onduidelijk startpunt voor die vraag.  Je gaat dan eigenlijk dus sowieso al mis. 

• Van de drie paragraaftitels was er een een boodschap die je als argument voor Z kon opvatten, maar de andere twee waren alleen onderwerpen. 
• Inhoudelijk was maar een deel van de tekst in de drie paragrafen als argumenten voor de hoofdboodschap op te vatten. De rest was op z’n best te impliciet om zo dienst te doen, en soms zelfs simpelweg alleen beschrijvend, dus helemaal niet argumentatief van karakter. Dat ging ook nogal van de hak op de tak. Rommelige structuur dus.
• Er zat nogal wat herhaling in de tekst, waaronder tussen hoofdboodschap en het niveau daaronder en tussen de paragrafen onderling. Deels was de herhaling dan net anders geformuleerd, wat inhoudelijk zelfs verwarrend was: bovenaan ging het dus over X en Y als oorzaken voor dat tekort, verderop over X en Y’ – iets wat wel op Y lijkt, maar toch net iets anders is.

Ik heb ChatGPT in een paar vervolgrondes gevraagd het resultaat te verbeteren, maar dat werkte averechts. Ik vroeg bijvoorbeeld om de tekst argumentatiever te maken: ‘verander de beschrijvende passages in argumenten voor de hoofdboodschap’. ChatGPT vatte dat kennelijk op als ‘maak de tekst ronkender’: er waren zinnen aan toegevoegd die niet tot het origineel te herleiden waren en die wel goed klonken, althans, als je van opgeblazen taal houdt:

Om deze uitdagingen aan te pakken, zijn gerichte beleidsmaatregelen en investeringen (…) essentieel.

Tsja, dat is niet helemaal wat ik bedoel met ‘argumentatief’. Bovendien had ChatGPT er toen ook nog een paragraaf ‘conclusie’ onder gezet, daarmee helemaal ingaand tegen het piramideprincipe. Op zich een interessante interpretatie van ‘argumentatief’….

Nou goed. Als een van mijn trainingsdeelnemers zoiets zou opleveren, zou ik denken: die snapt er helemaal niets van, kan niet schrijven en heeft er met de pet naar gegooid. Het illustreert voor mij wel wat ik maar blijf herhalen in trainingen als antwoord op de vraag of AI het schrijven gaat overnemen: AI denkt niet, interpreteert niet, begrijpt niet wat het zelf schrijft, is niet intelligent – voor goed schrijven in het algemeen en voor het piramideprincipe in het bijzonder heb je menselijke hersenen nodig!

In mijn stukje van vorige week over Wetenschappelijk schrijven in tijden van AI kondigde ik aan dat ik het ‘receptje’ voor het schrijven van prompts uit dat boek deze week zou gaan uitproberen. Welnu, het werkte als een trein. Een verslagje.

Ik had beloofd met ChatGPT een paar casussen te schrijven voor een workshop over de morele kant van AI, met steeds een situatie over een AI-toepassing en dan een vraag als ‘wat zou jij doen?’ of ‘wat maakt dat uit voor jou?’. We hadden er zelf drie bedacht, en van de vierde alleen het thema, nogal hoog-over (‘discriminatie’). Aan de hand van de instructie in het boek voegde ik aan mijn prompt de elementen taak, rollenspel, stappen, context, doel en vorm toe. Daardoor werd het een uitgebreide prompt, de langste die ik ooit opgegeven had. Ik denk dat ik er zelf niet zo gauw op zou zijn gekomen om de hele context mee te geven, inclusief wat we zelf al bedacht hadden, en ook niet de vorm. 

Het schrijven ging vervolgens als een trein. Ik vroeg ChatGPT eerst om de vierde casus, dat was meteen bingo. Inhoudelijk was het direct bruikbaar (over solliciteren, waarbij AI discrimineert); de vraag was nog net wat te weinig persoonlijk: het moest echt een vraag aan de deelnemers zelf zijn, dus niet zoiets als ‘wat zou het bedrijf moeten doen?’ Voor wat betreft de vorm vond ik het een soort-van grappig om te zien hoe het programma braaf aan de eisen voldeed: keurig netjes eerst een situatie en dan een vraag, met nette kopjes erboven. Dat was netter dan in mijn prompt, en ook netter dan ik zelf gedaan zou hebben als ik zo’n schrijf-verzoek gekregen zou hebben.

Het viel me op dat die vierde casus langer was, verder was uitgewerkt, dan onze drie, dus toen vroeg ik om nadere uitwerking van die drie. Dat ging ook goed. Ik was hartstikke blij en onder de indruk. Toen ik beter ging kijken om de vier casussen definitief te maken, was ik echter wel ietsje teleurgesteld: ik moest vooral weer heel wat van die nadere uitwerking wegredigeren. Er stonden verdubbelingen in, vooral tussen situatie en vraag, en soms gaf ChatGPT een te sterke voorzet voor het antwoord. 

Een voorbeeld van dat laatste, uit de casus over schrijven. Het gaat er daarin om of het uitmaakt of de geweldige liefdesbrief die je ontvangt door je nieuwe vlam zelf geschreven is, of door ChatGPT. Dat programma had erin gezet:

(…) je voelt je misschien toch een beetje bedrogen. Het lijkt alsof je partner niet echt hun eigen gevoelens heeft uitgedrukt, maar een machine dat voor hen heeft gedaan.

Dat is te ver ingevuld: over de kwesties ‘bedrog’ en ‘echt gevoelens uitdrukken’ mogen de deelnemers zich juist gaan buigen. Zo werden in tweede instantie de oorspronkelijke drie casussen toch weer korter, en dus ook korter dan de vierde. Dat is op zich niet zo erg, wel frappant. In dit geval was ChatGPT beter in zelf iets bedenken dan in aanvullen.

Wat ik hiervan leer is dat de instructie voor prompts uit het boek werkt. Maar meer nog: dat ‘mens of AI’ een schijntegenstelling is. Stel dat we een vijfde casus zouden maken over het schrijven van deze casussen, zo van:  wat maakt het voor jou als deelnemer uit als een workshopleider zelf casussen schrijft, of dat door generatieve AI laat doen? Daarin zit die schijn-tegenstelling. Ja, ChatGPT heeft me geholpen, maar de menselijke creativiteit is gaan zitten in het voorwerk dat leidde tot de prompt, en zonder mijn inmenging achteraf was het ook niet helemaal goed gegaan. Het is dus ‘een beetje van mezelf en een beetje van ChatGPT’ (bron) en niet ‘óf mens, óf ChatGPT’.

En bedenk nu zelf wat dat uitmaakt voor jou (;

Ik zeg het vaak in trainingen: perfect wordt schrijven nooit. De perfecte piramide bestaat niet, want structureren is afhankelijk van interpretatie en altijd blijft er wel wat ‘rafelig’, want de werkelijkheid is niet zo mooi in vakjes in te delen. En de perfecte tekst bestaat ook niet, al is het alleen maar omdat lezers verschillen en je ze nooit allemaal kunt behagen. Het schrijfproces verloopt ook nooit perfect, je maakt altijd missers. 

Al die imperfectie moet je kunnen verdragen – schrijven vraagt om frustratietolerantie. Die oefen je daar dus ook mee. In Schrijven Magazine van deze maand (nr. 5 van 2024, p. 30) vond ik dat fraai verwoord door Ellen Deckwitz:

Geen enkele versie is volmaakt. Het is juist de kunst om na een belabberde start door te ploegen en zo je onzekerheid aan te gaan. Een van de grote meerwaardes van goed leren schrijven is dat je leert om jezelf teleur te stellen.

Ik viel afgelopen dinsdag bij mijn eerste Franse les met mijn neus in de boter: het grammatica-gedeelte ging over signaalwoorden. We moesten bijvoorbeeld signaalwoorden invullen in een tekstje, nou, goede signaalwoorden kiezen, dat doe ik als ik redigeer ook volop. Dus dat kwam wel heel dichtbij mijn werk, al had ik zoiets nog nooit in het Frans gedaan – dit soort oefeningen zaten niet in de e-learning. Ik vond het heel leuk, maar ergens gaat zoiets me natuurlijk te makkelijk af op basis van mijn algemene kennis van teksten, niet zozeer van het Frans.

Al hielp dat wel weer mijn ego ietsje op te krikken, want ik spreek voor mijn gevoel veel minder goed dan mijn groepsgenoten. Waar ik een e-learning deed, deden zij vorig jaar ook al een op conversatie gerichte cursus, of hebben ze een tweede huis in Frankrijk of Franse familie. Ik heb daar een boel in te halen. Maar dat is wel heel leuk – de eerste les was fijn!