Ik post hier regelmatig bordjes die mij opvallen. Dan mag deze niet ontbreken. Afgelopen vrijdag was ik er weer eens, voor de vier keer in mijn leven. In Barsingerhorn, het dorp in West-Friesland waar mijn moeder geboren en opgegroeid is en waar mijn opa huisarts was in de jaren dertig en de oorlog. Naar hem is in het dorp een straat vernoemd. Dit is dus voor mij het bijzonderste straatnaambordje van allemaal:
Drie jaar geleden signaleerde ik hier al een verandering in het gebruik van het woord fiets: de ongemarkeerde vorm is steeds meer de e-bike. Gemarkeerd en ongemarkeerd zijn taalkundige begrippen: de gemarkeerde vorm heeft een toevoeging en die gebruik je dus alleen als er iets bijzonders aan de hand is. Voor mij is het nog vanzelfsprekend dat fietsen zelf trappen betekent en dat je het bijzondere van trapondersteuning dus markeert door elektrische fiets of e-bike te zeggen, maar in het algemene taalgebruik is dat niet meer zo.
Vorige week zag ik daar nog een frappant staaltje van. Ik was op de fiets (in mijn betekenis van dat woord: zelf trappend dus) naar de Bloedbank hier in Rotterdam gereden voor mijn maandelijkse plasmadonatie. Op de balie bij de receptie op de eerste verdieping stond een bordje met deze tekst:
Bent u op de fiets?
Vergeet uw accu dan niet uit uw fiets te verwijderen.
Sowieso niet de beste formulering en daar eigenlijk te laat, maar waar het mij hier om gaat, flapte ik er spontaan uit tegen de receptioniste: ‘Wat raar, mijn antwoord op die eerste vraag is ‘ja’, maar accu – geen idee hoor!’
Ze kon er niet om lachen. Ze ging het mij omstandig uitleggen, wat niet nodig was natuurlijk, en het klonk wat gepikeerd. Waarschijnlijk rijdt ze zelf op een e-bike. Ergens ligt dat altijd heel gevoelig. Wat (ik beken) ook wel zo is: ik vind zelf trappen inderdaad superieur, onder andere om gezondheids- en milieuredenen. Ik heb last van de toenemende snelheids- en vaardigheidsverschilen op het fietspad. Ik zie de opmars van de e-bike dan ook met lede ogen aan.
En hetzelfde geldt voor deze taalverandering.
Sinds een paar weken is mijn werk veel rustiger dan normaal: de zomerrust. Anders dan de voorafgaande jaren is het ook echt rustig: er hoeft geen boek meer af. Ik ben ruim zes jaar bezig geweest met wat uiteindelijk Optimaal blijven sporten voor 45+’ers is geworden en zeker de laatste drie zomers (2020, 2021 en 2022) benutte ik de zomerrust van mijn gewone werk om slagen te maken. Vorig jaar was ik zelfs echt druk (voorbeeld) – met het afmaken van het manuscript. Ik heb dat met veel plezier gedaan, maar deze ‘nikserige’ zomer is ook heerlijk.
Mijn werk loopt nog een beetje door. Ik ben zelfs met iets leuks bezig: mijn e-learning op maat maken voor een opdrachtgever. Dat doe ik nu voor de derde keer en het begint dusdanig routine te worden dat het vlot is gegaan, ook dankzij prettige samenwerking. Ik popel nu om het resultaat aan mijn contactpersonen te laten zien, en pas na commentaar van hen kan ik verder. Maarja, ze zijn op vakantie… even geduld dus.
Waar ik de rustige zomers ook al jaren voor benut, is voor het opfrissen van mijn creativiteit, met schrijven of toneel. Ik ging daarvoor wel naar Buitenkunst, voor het laatst in 2018. Die keer beviel me niet zo goed; in 2019 kon ik niet, toen kwam corona en sindsdien sta ik niet meer zo te popelen, al ga ik in de toekomst vast nog wel eens terug.
De afgelopen drie zomers deed ik losse theater-workshops hier in de stad. Ik heb daar alleen vorig jaar over geschreven, in samenhang (alweer) met het afmaken van het boek. Ze waren leuk en leerzaam; helaas doet de SKVR ze dit jaar niet.
Dit jaar ben ik met iets heel anders bezig: ik ben m’n Frans aan het opfrissen. Met een e-learning van de Alliance Française. Ik heb al een heus eerste certificaat gehaald, op niveau B1, en ik ben sindsdien aan het opstomen naar B2 natuurlijk:
Het is leuk om te doen: vijf lesjes van 10 à 15 minuten per week, die ik kan doen als het mij uitkomt. Ik wil op deze manier een basis leggen en dan uiteindelijk op conversatieles gaan ofzoiets, want spreken hoef ik niet in deze vorm. Ik vind het een mooie taal, en Frankrijk een fijn vakantieland. Vandaar. Ik heb er geen eindexamen in gedaan, achteraf jammer, maarja, ‘Kies exact’ was toen het motto…
Wat voor mij fijn is aan de e-learning, is dat ik m’n eigen gang kan gaan – ik heb lang geleden een keer een opfriscursus Frans in een groep gedaan, en toen mocht ik al gauw niets meer zeggen over grammatica, want ik doorzag dat allemaal te gauw. Tsja, taalkundige, hè… wat overigens niet wil zeggen dat ik, bijvoorbeeld, al die werkwoordsuitgangen nog weet.
Echt creatief is zo’n e-learning niet natuurlijk, al is gewoon leuk zo in de zomer ook prima. Ik was ook nog begonnen aan een creatief schrijfproject dat tot een kort verhaal had kunnen leiden, maar daar ben ik mee gestopt omdat ik het niet leuk vond. Ik moest net een beetje grinniken toen ik m’n laatste Buitenkunst-blogpost teruglas voor de link van hierboven: de thema’s zijn herkenbaar. Ik schreef daar dat zo’n week nooit alleen maar leuk is, en dat geldt eigenlijk voor alle creatieve processen, zelfs voor die losse avondjes theater van de afgelopen jaren. Ik zit altijd wel met dat ‘is het wel goed/leuk genoeg wat ik doe’.
Ook ‘moeten’ is altijd een thema waar ik mee bezig ben. Daar moet ik me altijd toe verhouden, me eroverheen zetten – of stoppen. In 2018 bij Buitenkunst heb ik dingen uiteindelijk laten zitten om niet te veel te ‘moeten’, wat ‘m toen vooral zat in door het hoepeltje van de docent springen. Met dat schrijfproject ben ik vorige week ook gestopt. Inhoudelijk ‘moest’ ik te veel en er zat veel sociale druk achter, nouja, niet officieel, je ‘moest’ niks delen, maar het ging er toch de hele tijd over.
Een creatief project is nooit alleen maar leuk, maar het moet wel voldoende leuk blijven natuurlijk. Zeker in de zomer!
In serieuze bergen, zoals de Alpen, staan op de passen vaak bordjes die de hoogte aangeven, in meters. De laatste weken fietste ik langs twee Nederlandse bordjes waar ik om moest lachen. Dit staat bovenop de Amersfoortse Berg:
En op een amper merkbaar bultje in ‘s-Heer-Arendskerke op Zuid-Beveland maken ze het qua eenheden nog bonter:
‘Waarom zou je nog leren schrijven, dat gaat AI toch overnemen?’ – ik hoor die vraag, net als veel andere schrijfdocenten en -trainers. Ik ben me aan het verdiepen in ChatGPT en aanverwanten ermee bezig om een beter antwoord te kunnen geven. De afgelopen dikke week zette ik daarin grote stappen: vorige week in Groningen door de presentatie van Lieve de Wachter over de aanpak van de KU Leuven, en afgelopen dinsdag in Leiden door de ‘salon’ van de NACV over ‘AI in higher education’, met AI onderzoeker Sophie Horsman en een panel van schrijfdocenten in het hoger onderwijs.
Als ik alles overzie, heb ik nu de volgende ingrediënten voor het antwoord:
Wat mij betreft is dat de kern voor mijn eigen werk. Daar komt dan nog bij:
Ik ken de NACV van de expertmeetings; zo’n salon is kleinschaliger: één thema, minder mensen, korter. Ik vond het zeer de moeite waard. In dit geval was ik vooral blij met de zorgvuldige, genuanceerde en toegepaste behandeling van AI. In de reguliere media heb je nogal felle voor- en tegenstanders met heftige argumenten, en bovendien lees ik daar de laatste tijd vaak hetzelfde. Deze bijeenkomst verdiepte mijn begrip, ook van de werking van LLM. Ik ben daarover nog niet uitgeleerd, dus ik zeg: wordt vervolgd!
Ik heb gister een nuttige en aangename dag beleefd in Groningen. Daar gaf ’s middags Kees de Glopper zijn afscheidscollege als hoogleraar Taalbeheersing. Dat college werd voorafgegaan door een symposium over ‘bewuste schrijfvaardigheid’. Ik was verheugd uitgenodigd te worden – dat ik in Groningen en voor Kees werkte is al best wel lang geleden. Het was daar dat ik samen met Masterstudenten onderzoek naar het piramideprincipe heb gedaan, ik kijk daar nog steeds met veel plezier op terug. Kees was toen een deel van de tijd mijn baas.
Ik vond het gezellig, heb oude bekenden gesproken en nieuwe mensen leren kennen, ik vond het leuk om in Groningen te zijn, alles vond plaats in het prachtige Academiegebouw, en zelfs de treinreizen, zo herinnerde ik me ook nog, hadden wel wat: een uitgelezen kans om urenlang rustig te zitten en een heleboel achterstallig leeswerk te doen. De NS voegde er op de heenweg nog een klein uur aan toe, en daardoor miste ik nog net wat meer van het symposium dan waar ik bewust voor had gekozen om de vroege ochtend en de lengte van de dag behapbaar te houden. (Ik ben daarmee overigens qua treinperikelen nog goed weggekomen, begreep ik van anderen.)
Ik heb van het symposium nog vier presentaties wel kunnen bijwonen. Die waren vooral heel verschillend: schrijfvaardigheidsonderzoek is breed. Voor dit blog ga ik altijd op zoek naar raakvlakken met m’n praktijkwerk. Dat is zoeken, want schrijfvaardigheidsonderzoek richt zich op het onderwijs, niet op schrijvende professionals. Desalniettemin vind ik die raakvlakken altijd wel. Soms zit dat in globale inspiratie, soms in dingen waar ik meteen iets mee kan.
Een voorbeeld van inspiratie vond ik de vraag ‘wat is schrijfvaardigheid eigenlijk?’ Die stelde Rob Schoonen en hij liet dit antwoord zien:
Dat leidde tot wat gegniffel in de zaal: hoe moeilijk en wollig kun je het maken? Toen kwam de aap uit de mouw: het was een definitie van Kees de Glopper himself, van lang geleden!
Aan mijn begrip van schrijfvaardigheid werd nog wel wat toegevoegd, eerst door diezelfde Schoonen en later ook nog in het eigenlijke afscheidscollege: de rol van kennis. Schoonen gaf een overzicht van maar liefst twaalf soorten kennis die een rol spelen bij schrijven: van spelling en grammatica tot de ‘metacognitieve kennis’ die je nodig hebt om je eigen schrijfproces in goede banen te leiden. Dat blijft een goede voorspeller van schrijfvaardigheid.
Schoonen betoogde dat docenten (en onderzoekers) beter moeten peilen wat hun lerende schrijvers eigenlijk weten, en, zo bedacht ik: datzelfde geldt voor mij. Daar kan ik wel wat mee. Ik ben er in mijn trainingen altijd mee bezig om te benadrukken dat je bij schrijven niet alleen op het product (de tekst) gericht moet zijn, maar vooral ook op het proces: de handelingen die je verricht. Kennis is eigenlijk nog een derde aspect, en, inderdaad, onderbelicht.
Weer meer richting inspiratie ging de presentatie van Jeroen Steenbakkers. Die benadrukte het belang van schrijfonderwijs dat helemaal is aangepast aan klas, docent, moment en het unieke van het individu. Hij benadrukte het belang van de ‘drempelervaring’ en had mooie voorbeelden van wat zulk ‘subjectief’ schrijfonderrwijs kan opleveren, waaronder een geweldig gedicht dat door een VMBO-leerling was geschreven. Die beheerst de d’s en t’s niet, maar dat zou niemand moeten beletten om een eigen stem te vinden.
Dat de presentatie van Jack Hoeksema een concreet spoor heeft nagelaten, merk ik bij het schrijven van deze blogpost. Hij liet frequenties zien van woorden en woordcombinaties door de jaren heen. Het woord leuk komt bij jonge, beginnende schrijvers veel vaker voor dan bij professionele. Ik heb tot nu toe in deze post dan ook leuk al twee keer weggeredigeerd 😉 Hij eindigde met een oproep tot leesbevordering: goed voor meer variatie in je woordenschat. Helemaal mee eens.
De laatste presentatie, van Lieve de Wachter, ging over hoe de KU Leuven ChatGPT inzet. Ik vond het een constructief en realistisch verhaal, daar waar de nuance over AI vaak ver te zoeken is. Over ChatGPT later meer.
Het afscheidscollege zelf benadrukte dus nog een keer die rol van kennis. Kees de Glopper gaf een overzicht van wat schrijfvaardigheid bevordert. Sparren, was een van de dingen die hij noemde, praten over de tekst. Hij noemde dat sparren met verwijzing naar de lezing van Renske Bouwer die ik door de treinproblemen had gemist, en dat tot mijn spijt. Gelukkig kon ik dat even tegen haar zeggen en hopelijk krijg ik nog een keer een herkansing, want haar ideeën over het belang van praten over schrijven en teksten vind ik zeer interessant.
Ikzelf leerde ook nog een nieuw woord: kakografie. Populair in de negentiende eeuw, en de invloed ervan reikt tot het hedendaagse formuleeronderwijs, waarin veel te veel nadruk ligt op het voorkomen van fouten die leerlingen nauwelijks maken, zoals tautologie en pleonasme.
De Gloppers ‘openbare les’ was goed te volgen en fraai visueel ondersteund. Erna werd hij toegesproken en daarna volgde nog een buffet, met heerlijke pasta. Ik ging dus met een goed gevulde maag terug de trein in. Wat een uitje! Mijn werk zit net op de rand van de intredende zomerrust, en dan heb ik gelukkig ook tijd voor zoiets.
Ik begreep dat een afscheidscollege in Groningen geen vanzelfsprekende zaak is, en al helemaal niet in de aula van het academiegebouw. Fijn dat De Glopper het wel voor elkaar heeft gekregen.
Ik ben een paar dagen terug van een vakantieweek in Berlijn. Erg fijn gehad. In die stad is sowieso een boel te zien, en zeer zeker ook bijzondere bordjes en andere teksten in de openbare ruimte. Hier zijn er een paar – de meeste foto’s genomen door mijn man.
Deze vond ik best raak:
Grappig om dat Nederlands te zien: het is dus niet Swap-Fahrrad:
Deze, op een deelfiets, is dan wel met Rad en de woordspeling is onvertaalbaar:
We aten er de beste hummus ooit, met deze treffende slogan:
Over de muur gesproken… kippenvel op deze plek, geschiedenis die ik me nog goed herinner:
Deze vonden we grappig – de bewoners van nummer 17 hebben zo te zien meer in de melk te brokkelen dan die van 16:
Deze zagen we best veel: alsof je voor nummer 177 bij de linkerburen moet zijn:
In een binnenhofje kun je je vocabulair aan tegenstellingen bijspijkeren:
En tot slot: met die achternaam zou je in Nederland een andere naam voor je winkel kiezen. Als je het niet meteen ziet: spreek maar hardop uit:
Afgelopen maandag heb ik een korte introductie in lezergerichte adviezen schrijven gegeven op het congres van de Vereniging van Deskundigen Steriele Medische Hulpmiddelen in Breukelen. Dat was erg leuk!
De fotograaf van de vereniging, Sing Dekker, maakte foto’s die ik mag plaatsen hier, dus zo wordt het een rijkelijk geïllustreerde blogpost. Om te beginnen zie je hier op de achtergrond een oefening die ik veel gebruik:
Aan het microfoontje is te zien dat het om een grote zaal en groep ging: zo’n zeventig mensen. Dat is indrukwekkend, vond ik, want het totaal aantal leden van de vereniging is rond de honderd, dus ze weten voor zo’n congres een groot deel van hun leden te interesseren.
De ochtend was over vakinhoudelijke onderwerpen gegaan, in de middag was het thema communicatie, en dan vooral beïnvloeding. Ik trapte af, en na mij verzorgde Esther Giesselbach, organisatie-adviseur van het Maasstad Ziekenhuis, een uur over gesprekken. Esther en ik hadden het voorbesproken met elkaar zodat we een op elkaar afgestemd programma hadden. Dat pakte goed uit. 
Inhoudelijk ging er een wereld voor me open, door hun teksten, casussen en ook wel door het rondje langs de stands dat ik maakte. Ik kom wel eens in een ziekenhuis dus ik kon het wel plaatsen en dat maakte het interessant.
Bovendien ken ik voldoende mensen in de zorg om te weten dat dit type adviseurs best wel moeite kunnen hebben om hun adviezen opgevolgd te krijgen. Daar ging het dus ook veel over.
Ik hoop dat ik een steentje heb bij kunnen dragen, ook al relativeerde ik de rol van schrijven in beïnvloeding en heb ik – hopelijk – aangezet tot vooral meer praten. En áls je dan gaat schrijven, doe het dan lezergericht. De reacties waren enthousiast.
Ik ging ook nog eens naar huis met een fles wijn en een bos bloemen – wat echt niet had gehoeven, want ik krijg er gewoon voor betaald, maar ik vind het wel heel leuk natuurlijk:
Ik heb gister een webinar gevolgd dat, tot mijn verrassing, vandaag tot een dubbelpost kan leiden op dit blog en mijn andere over sport. Het was een webinar van Mysportscience Academy over pseudo-wetenschap in sport- en gezondheidsadviezen. Ik vond het erg leuk: inhoudelijk interessant, met een aanstekelijke dosis maatschappijkritiek, en goed gepresenteerd met fraaie visuals. Ik moest bijvoorbeeld lachen om de grote foto van een poepend rund toen het ging over de vele bullshit die er rondgaat.
Want daar ging het dus over: bullshit. Die is alomtegenwoordig. Gezondheids- en prestatieclaims die niet gefundeerd zijn op gedegen wetenschappelijk onderzoek en waar veel geld aan wordt verdiend. Die claims, die zijn talig, en daar is het raakvlak tussen mijn twee vakken.
Je bullshitdetector moet bijvoorbeeld afgaan bij vage woorden die wetenschappelijk klinken. Een voorbeeld was keto-adaptation: onduidelijk wat dat is, dus niet te meten; niet te testen.
Een voorbeeld dat mij erg aansprak ging over ‘oxygenated’ water, met zuurstof verrijkt. In een reclame daarvoor staat dat veel mensen een tekort hebben aan ‘schone’ zuurstof. Dat woord suggereert dat er ook ‘vieze’ zuurstof is. Maar dat is onzin.
Een tweede raakvlak is het domein van de drogredenen. Zo wordt er veel gepromoot met een beroep op vuistregels als ‘iets wat natuurlijk is, is goed’, de ad populum (‘als veel mensen het gebruiken is het goed’) en de autoriteitsdrogreden (‘als een succesvolle topatleet het gebruikt, is het goed’). Meer in het algemeen exploiteert de commercie onze gevoeligheid voor de ‘quick fix’. Die trucjes kun je leren doorzien.
Om een ander deel van de onzin te detecteren, moet je logisch nadenken. Bijvoorbeeld: hoe moet die zuurstof uit dat verrijkte water in je bloed komen? Dat gaat niet via de weg die water neemt, namelijk via je maag en darmen, maar via je longen. Voor andere claims heb je soms behoorlijk wat vakkennis nodig, en daar is dus een belangrijke rol weggelegd voor integere deskundigen.
Tot slot speelt media-wijsheid een rol. Media geven soms een heel rare draai aan onderzoek, en veel onzin wordt via de sociale media eindeloos herhaald.
Het is goed om sceptisch te blijven om niet in die onzin te trappen. Gebrek aan scepsis heeft zelfs vergaande consequenties. Al die niet-werkende nepmiddelen leiden af van het echte werk en kosten geld en tijd die je niet aan wel-werkende oplossingen kunt besteden. En er is echte schade. Op basis van holle claims is de omzet van de dieet-industrie bijvoorbeeld 71 miljard per jaar, en worden we gemiddeld alleen maar dikker – en ongelukkiger. Het belangrijkste effect van al die diëten is immers het beruchte jo-jo’en.
De sprekers, Asker Jeukendrup en Nick Tiller, waren zeer eensgezind in hun – voor mij dus verrassende – conclusie dat onderwijs in kritisch denken onontbeerlijk is. Daar begint het detecteren van bullshit. Ja, op de basisschool al, tot en met het hoger onderwijs. Ze zien dat echter veel te weinig. Ik kan het belang alleen maar beamen. En mijn vak heeft daar een rol in te spelen: leren de sturende kracht van taal te doorzien.
Het college van deze week was online. Ik ben namelijk al de hele week snipverkouden, woensdag zelfs met lichte koorts. Niet alleen hoefde ik zo zelf niet te reizen met m’n futloze lijf, ook kon ik zo niemand besmetten. Fijn dat dat tegenwoordig zo kan.
Ik had alleen al lang niet in Kaltura gewerkt, de toepassing die de Leidse universiteit gebruikt voor online video-colleges. Het was even zoeken hoe het ging, en het ging voor mij en enkele studenten gepaard met wat technische problemen met de camera’s. Dat deed me denken aan de begintijd van online werken, nu drie jaar geleden. Eigenlijk loopt het tegenwoordig meestal gesmeerd. Het ging gelukkig wel.
We hebben de registeranalyses van enerzijds de rapporten van het AcICT en anderzijds willekeurige ‘eigen’ adviesrapporten voortgezet. Mij werd vooral duidelijk dat de variatie binnen die twee groepen best groot is: bij een enkel talig verschijnsel week een AcICT-rapport duidelijk af, en in meer gevallen was er flinke variatie in de andere rapporten. Eén van die andere rapporten viel zelfs op door de grote afwijkingen, mogelijk omdat dat nogal veel getallen bevat.
Ik moest in elk geval mijn beeld bijstellen over de jargon-rijkdom van de AcICT-rapporten. Gemiddeld valt dat best wel mee. Er is geen adviesrapport zonder jargon, dat kan waarschijnlijk gewoon niet.
Iets wat me ook opviel, was de kleurloosheid van de bijvoeglijke naamwoorden. Die woordsoort heeft een slechte reputatie (voorbeeld schrijfadvies), maar toch troffen we er vrij veel aan, ongeveer evenveel bij het AcICT als in de andere rapporten. Best wel saaie: onderlinge (samenwerking), inhoudelijke (invulling), gezamenlijke (mijlpalen), noodzakelijke (functionaliteit). Eén van de andere rapporten had bijvoorbeeld vaak intergemeentelijk in de frase ‘intergemeentelijk plan’. Als dat twaalf keer op één pagina voorkomt, denk ik inderdaad: dat kan best wel een beetje minder.
De resultaten van het tellen van de talige verschijnselen konden we woensdag makkelijk aan elkaar doorgeven via de chat. Online werken heeft best wel voordelen. Desalniettemin hoop ik woensdag weer fris en fruitig live in Leiden te kunnen zijn. Dat is dan al het laatste!