Een tijdje geleden had ik het op dit weblog over een pullboy. Gister kwam ik weer wat tekst daarover tegen, en daar werd datzelfde ding een pullbuoy genoemd – veel logischer, want het is meer een boei dan een  jongen. Inmiddels heb ik wat rondgezocht, en je komt beide spellingen op internet tegen, maar die mét u vaker: twee keer zo vaak ongeveer. Mijn Engelse Van Dale heeft het woord niet, het is te zeer jargon kennelijk, dus ik verkeer nog steeds in twijfel. Maar voorlopig maar met u dan.

En net toen ik dus over een u’tje bezig was, zag ik een nieuwsbericht verschijnen dat ook over schrijfdetails gaat: Schrijffouten op monument Harmelen. Pijnlijk. Veel pijnlijker dan pullb(u)oy. Het blijft lastig, de puntjes (bijna letterlijk) op de i zetten.

Je hoort er tegenwoordig niet meer zo vaak over, maar het blijft een mooi begrip: George Orwell’s newspeak. Ik moest er laatst aan denken toen een gesprek ging over de rare woorden die door overheid en bedrijfsleven worden geïntroduceerd.  We kwamen onder andere op de volgende voorbeelden:

• Verkeershinder – alle andere samenstellingen van dit type zitten zo in elkaar dat het eerste lid (verkeer) het tweede (hinder) veroorzaakt, dus dat het hinder is door het verkeer. Vergelijk: geluidshinder en wateroverlast). Maar de ANWB (denk ik?) heeft ervan gemaakt hinder voor het verkeer. Dat zie ik nu al jaren en het is inmiddels een ingeburgerde uitdrukking, maar het blijft voor mij wringen. Verhult het juist de oorzaak van de overlast (meestal: wegwerkzaamheden)?
• Product als woord voor een treinkaartje. Bij de NS koop je tegenwoordig producten, bijvoorbeeld een e-ticket of iets wat je op je OV-chipkaart kan zetten. Product is echter voor mij iets tastbaars, iets iets wat als zodanig waarde heeft. Een vervoerbewijs vind ik een dienst. Het papiertje is namelijk zelf vrijwel niets waard, en soms is een NS-product zelfs alleen een paar bits en bytes op een stukje plastic. Dat is geen product.
  Net zoals ik het ook vreemd blijf vinden dat de incheckpalen tegen mij zeggen: Goede reis. Abonnement. Niet alleen lees ik dat makkelijk als ‘Goede reis, abonnement!’, en dat vind ik al gek (moet mijn abonnement een goede reis gewenst krijgen?), maar ook vind ik niet dat ik een abonnement heb. Ik heb een voordeelurenkaart waarmee ik korting krijg. Een abonnement is iets waarmee ik zonder nader kaartje zou mogen reizen, zoals bijvoorbeeld een maandtrajectkaart. De NS lijkt de eigen diensten groter te willen maken dan ze zijn.
• Toeslag – dat is meestal iets wat je moet betalen, maar als zorg- en huurtoeslag is het (inmiddels ook alweer jarenlang) iets wat je krijgt. Dat is al heel raar, maar ook het op het station te horen omroepbericht ‘voor deze trein is een toeslag verplicht’ wringt bij mij. Alsof ik ergens een toeslag moet gaan halen, maar ook dat is niet iets materieels; in de zin ontbreekt ‘het betalen van’. En dat is misschien ook wat er verhuld moet worden?
• Concern zoals gebruikt door de gemeente Rotterdam, tot zelfs in de URLs aan toe (voorbeeld). Een gemeente is geen concern, en de meeste concerns noemen zichzelf niet zo. Vergelijk: nergens wordt zo vaak het woord ‘bedrijfsmatig’ gebruikt als bij de overheid. En dat verhult hoe de verhoudingen werkelijk liggen.

Schrijftip: ik zou er altijd de voorkeur voor hebben om aan te sluiten bij de woordkeuze van gewone mensen. Eén van de oorzaken van dit ‘gekke’ woordgebruik is dat intern jargon naar buiten sijpelt. Voor mijn part noemen ze bij de NS een treinkaartje ‘product’. Maar doe dat niet naar buiten toe. Tenzij daar een bepaalde strategie achter zit, natuurlijk. Als dat zo is, word ik daar in elk van deze voorbeelden niet heel vrolijk van.

Sprak ik er vorige week nog mijn verbazing over uit dat er zo weinig zakelijke teksten voor digitale media gemaakt worden, hoor ik net dat de Eerste Kamer overgaat op kamerstukken voor de iPad. Eén van de studenten van het zakelijke-lezers-vak dat ik op de VU geef, stuurde me een link naar het bericht erover. Het kan dus niet alleen, het gebeurt ook!

(met dank aan Elvera)

In het kader van het vak over zakelijke lezers dat ik op het moment geef aan de VU hebben de studenten de afgelopen week allemaal een interview afgenomen met een ‘echte’ zakelijke lezer. Ik heb nu ruim de helft ervan gelezen (het zijn er in totaal dik 30), en het is erg interessant materiaal. De komende week dus af en toe wat conclusies eruit, en vandaag alvast maar meteen de eerste: wat wordt er veel gelezen!

De geïnterviewden moesten zelf inschatten hoe veel uur ze op een gemiddelde werkdag aan lezen besteden, en die schattingen varieerden van twee tot wel zes uur! Enerzijds vind ik dat heel veel, het lijken me ‘heavy lezers’ (analoog aan heavy users). Lezen is alleen consumptief, zou je kunnen zeggen, en de meeste mensen moeten toch ook wel wat produceren, lijkt me. Anderzijds kan één schrijfproduct, een tekst, door een heleboel mensen gelezen worden, dus kan dan de totale leestijd flink oplopen – zeker in kennis-intensieve beroepen.

En kennis- en tekstintensief, dat zijn de beroepen van de geïnterviewden: onder andere advocaten, managers, directeuren, leraren en een journalist. Niet iedereen ervaart het vele lezen als een probleem, maar de meesten verzuchten wel dat het toch sneller, effectiever, efficiënter, leuker zou moeten kunnen. Sommige geïnterviewden deden daar ook wel suggesties voor, variërend van het medium (‘graag meer op m’n smartphone’) via structuur (‘veel brokjes tekst met een duidelijk kopje’) tot verzorging (‘al dat slechte Engels is verschrikkelijk’), en één veel voorkomend verzoek: het kan korter! Meer daarover volgt nog.

Als er veel mensen heel veel werktijd met lezen doorbrengen, dan is dat een belangrijk argument voor meer tekstkwaliteitszorg. Maar er zit ook iets geks aan de suggesties voor beter schrijven. Kennelijk weten lezers goed hoe het beter zou moeten. Maar schrijvers zijn zelf ook lezers en omgekeerd. Als ze schrijven, vallen ze (denk ik) in dezelfde valkuilen als de schrijvers van de teksten die ze lezen.

Het lijkt erop dat er een kloof is tussen leeservaringen en schrijfgedrag. Moeten vooral ándere mensen beter schrijven? Vergeten schrijvers hun eigen leeservaring? Staan er andere zaken in de weg?

In ieder geval is één ding dat ik hieruit meeneem: in schrijftrainingen meer aandacht besteden aan de leeservaring van schrijvers. De kloof dichten, dus. Want de geïnterviewde lezers weten best hoe het beter moet. Nou, dóe dat dan, als je schrijft!