Categorie archieven: Leestips

Interessante boeken, artikelen en websites.

De oogst aan links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Hier weer eens wat links naar interessante blogposts en webpagina’s die mij de laatste tijd bereikten via Twitter en soortgelijke kanalen:

  • Op http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/02/26/jan-blommaert-let-op-elk-woord-neem-loonlast-voor-wie-is-dat-een-last laat Jan Blommaert mooi zien hoe ideologisch geladen woordkeuze is. Loonlast – voor de meeste mensen is loon bepaald geen last, dus als je dat woord gebruikt, schaar je je duidelijk aan een bepaalde kant. Het stuk is eigenlijk aan aankondiging van een boek van Blommaert, maar het is zo uitvoerig dat het zelfstandig prima leest – als pleidooi voor kritisch leren denken ook!   
  • Op http://www.sayx.nl/content/schrijfcursus-voor-werknemers-overbodig/ staat een (al wat ouder) betoog tegen losse schrijftrainingen, iets waar ik me goed in  kan vinden. De performancebenadering wordt als alternatief aangedragen, ik had het daar laatst ook al over, maar terecht volgt daarna een stukje over dat ook die niet altijd tot beter schrijven leidt. Soms kun je schrijven maar beter uitbesteden aan mensen die er hun vak van hebben gemaakt. Of ik zou zeggen: samen doen met. Want alléén kan zo’n tekstschrijver het ook niet.
  • Op https://pfauth.com/blogging-advice/effective-writer/ staat een mooi stuk over schrijven, ook alweer van een dik jaar oud, met als belangrijkste strekking: scheid schrijven van redigeren. Helemaal mee eens! En Blaise Pascal, die laat ik ook regelmatig voorbijkomen. Opvallend: is het blog van taal veranderd? De recente pots zijn in het Nederlands. En de 101  ‘thoughts’ eronder zijn dat niet helemaal…
  • Het Taalbeheerser-weblog was laatst heel productief, en daarvan vond ik deze post nuttig: zo’n lijstje zocht ik laatst, maar om als grap omgekeerd te gebruiken. Zo van: hoe kom je academischer over, dan wel hoe kom je aan meer woorden als je aan een minimumeis moet voldoen? 
  • Ik kan bijna elke keer dat ik zo’n lijstje met fraaie links hier post wel verwijzen naar slidemagic.com, het weblog van Jan Schultink over het ontwerp van investeringspitches waar ik groot fan van ben. Dus ook nu maar weer. Schultink had bijvoorbeeld een tijdje terug een interessante post over het verloren gaan van de hoofdboodschap in zo’n presentatie: http://www.slidemagic.com/blog/2016/4/7/ooff-but-we-answered-you-already.  

Uit de vakliteratuur

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De afgelopen dikke week vielen Tekstblad en Tijdschrift voor Taalbeheersing in de bus. Uit allebei één dingetje voor hier:

  • Tekstblad heeft tegenwoordig in elke aflevering een paar ‘favoriete schrijfoefeningen’ van schrijftrainers. Ik vind die telkens leuk om te lezen, maar nu dacht ik voor het eerst: ‘dat ga ik ook een keer zo doen!’ Het gaat om de oefening van Leonore Noorduyn voor het formuleren van de hoofdboodschap, in dit geval voor een zakelijk blog, maar ik ga uitproberen of het ook zo lukt bij andere zakelijke teksten. Hij heet ‘De schreeuw op het station’ en dat is ook de kern ervan: je kan nog net je lezer toeroepen wat je te zeggen hebt voordat diens trein vertrekt. Dat bereid je voor, en je spreekt de hoofdboodschappen met elkaar na, vooral ook om te checken of de lezer er nieuwsgierig van wordt.
  • In Tijdschrift voor Taalbeheersing staat een verslag van onderzoek van Frank Jansen en Daniël Janssen naar de mate waarin spelfouten in sollicitatie- en sponsorbrieven de besluitvorming beïnvloeden. Die invloed is er inderdaad: lezers zijn negatiever over brieven met veel d/t-fouten. Anders dan de onderzoekers verwachten is er daarbij geen verschil tussen sollicitatie- of sponsorbrieven. Wel is de aard van het oordeel verschillend: bij sollicitatiebrieven is het oordeel meer over de schrijver, bij sponsorbrieven over de tekst. Dat oordeel over de schrijver is overigens niet alleen maar zwart: spelfouten zijn ook een teken van authenticiteit. Bovendien zijn mensen harder in hun oordeel over spelfouten dan over brieven-met-spelfouten. Sommige spelfouten passeren ongezien, en het lijkt erop dat lezers ook best wel een beetje vergevingsgezind zijn.

Slot adviseren over Communicatie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week hebben we het vak ‘Adviseren over communicatie’ afgerond. De slotweek begon ermee dat de studenten hun reflectieverslag inleverden. Ik heb die verslagen met veel plezier gelezen. De meest opvallende zin uit de stapel van 28 verslagen was deze openingszin van Eva van Schaijk:

De afgelopen periode heb ik voor mijn studie voor het eerst stukken van twee pagina’s geschreven in plaats van vijftig pagina’s tellende rapporten.

Toen ik ‘m voor het eerst las, schoot ik spontaan in de lach, terwijl ik later dacht: het is ook eigenlijk om te huilen hoe slecht het hoger onderwijs studenten voorbereidt op de praktijk. Enfin, daar heb ik het hier vaker over (laatst nog). Het contrast tussen onderwijs/universiteit en praktijk is in het vak regelmatig aan de orde gekomen, en ik hoop dat ik de studenten zo wél een beetje heb voorbereid.

Verder waren de reflectieverslagen heel uiteenlopend. Ik heb meer een reactie gegeven dan echte feedback, en ook mijn reacties waren heel verschillend. Wel gaf ik een aantal tips meerdere keren, en die heb ik voor hier bij elkaar geharkt:

  • Over adviseren over schrijven/teksten: Blijf vooral doorgaan met het ontwikkelen van je eigen schrijven. Dat doe je door veel te schrijven, deels voor jezelf (‘freewriting’ – de studenten kennen dat) en deels ook in allerlei contexten, dus met een variatie in genres en lezers. Vraag op die tweede vorm vooral ook veel feedback, dat is dé manier om steeds beter te gaan schrijven.
  • Over beter luisteren, een boekentip: De kracht van luisteren. Inzicht in communicatie van Larry Barker en Kittie Watson (Den Haag: BZZTôh, 2001, alleen tweedehands nog te verkrijgen, of anders in het Engels: Listen up!) Daar kun je praktisch mee aan de slag, en er staan bovendien veel leuke voorbeelden in.
  • Over beter ‘nee’ zeggen: wat mij heeft geholpen is om het ‘ja’ zeggen uit te stellen. Ik bedoel: ik vond (of vind nog steeds) het in eerste instantie lastig om ‘nee’ te zeggen, en wat ik me heb aangeleerd is om dan iets te zeggen als ‘vind je het goed als ik er later op terugkom/als ik het je morgen laat weten’ e.d. Zo geef ik mezelf de kans om na te gaan wat ik écht wil zeggen en dat eventueel ook te onderbouwen, of met een alternatief te komen.
  • Over beter overtuigen: overtuigen bij adviseren begint met het opbouwen van partnerschap. Dan hoef je namelijk niet te overtuigen, want je hebt het advies samen gemaakt en zo al commitment gekweekt.
  • Over flexibel zijn: ja, belangrijk, maar zorg ervoor dat je niet te flexibel wordt, want dat heeft minstens twee valkuilen: qua tijd kan het ten koste gaan van de balans in je leven, en inhoudelijk neigt al te veel flexibiliteit kan gaan neigen naar de handlangersrol met de opdrachtgever (‘u vraagt, wij draaien’, c.q. ‘zegt u het maar’. Dan ben je dus niet voldoende gelijkwaardig.
  • Als er naar mijn idee wel heel vaak ‘moeten’ voorkwam in het verslag heb ik daar ook iets over gezegd, zo van: kijk vooral ook naar wat je al kunt, zet jezelf niet te veel onder druk, wat als je ‘moeten’ overal eens zou vervangen door ‘willen’?

Op het laatste college hebben de studenten deze en andere reacties van me teruggehad, we moesten verder nog wat andere dingetjes regelen en tot slot hebben de studenten allemaal een kaart uitgekozen en aan zichzelf geschreven die ze over een paar maanden van me terugkrijgen. Ze zijn dan stage aan het lopen en die kaart gaat hen eraan helpen herinneren dat goed stage lopen nog iets anders is dan echt adviseren. Deze kaarten zijn het:

Kaarten van&voor de studenten

En toen zat het erop! Ik heb het geven van het vak als best pittig ervaren, en daarom was ik er blij om dat het afgelopen was, maar toch vond ik het ook jammer: ik leerde de studenten pas net echt kennen. En nu zie ik ze niet meer! Er komt ook geen vervolg, want het vak houdt op te bestaan. Ik heb het met veel plezier gegeven en er zelf ook veel van geleerd. Dat zat hem in wat voor mij ook nieuwe literatuur, in de gastcolleges, maar vooral in de leuke, goede en slimme dingen waar de studenten mee kwamen. Ik praatte nog even na met de hoogleraar waaronder het vak valt, en die zei dat ook: precies dat is het leuke van werken met studenten!

Freewriting vaak ondergewaardeerd

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In een recente blogpost beschrijft Alison Donaldson (schrijfadviseur met originele ideeën) haar denkproces in de aanloop naar een workshop voor studenten over het schrijven van een goed essay.  Ze komt erop uit dat ze drie dingen over wil brengen. De eerste twee daarvan liggen nogal voor de hand, zo zegt ze zelf ook: organiseer je denken en schrijf goede zinnen.

De derde is inderdaad een veel zeldzamer advies. Donaldson bepleit het bevrijden van je creativiteit, bijvoorbeeld door freewriting (’taking pen and paper and spending a few minutes handwriting whatever comes to mind on a particular subject without stopping or erasing anything’) en door te praten, bijvoorbeeld met een mede-student.

Over dit advies zegt ze dat het often underrated is. Ik ben het daarmee eens: het is een uitermate nuttig advies, en je hoort het inderdaad veel te weinig!  

Waarom geleerd proza lelijk is

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de NRC van afgelopen zaterdag stond een column van Harald Merckelbach met als titel ‘Waarom geleerd proza lelijk is’. Het stuk pleit in dezelfde richting als Willy Francissen en ik laatst al voor de tweede keer deden op een conferentie: laat studenten in het hoger onderwijs niet alleen maar schrijven voor de wetenschap. Dit zijn Merckelbachs slotwoorden:

Wees er vroeg bij en geef studenten veel schrijfopdrachten. En laat dan niet wetenschappers, maar journalisten aan studenten uitleggen wat een goed geschreven tekst is. Af en toe organiseren mijn collega’s en ik zo’n bijeenkomst, waarbij journalisten door studenten geschreven stukken van commentaar voorzien. De studenten vinden dat een nuttige oefening. Een vaak gehoorde opmerking is dat ze dan pas begrijpen waarom het makkelijk is om lelijk te schrijven. Want, inderdaad, schrijven is denken, mooi schrijven is helder denken en dat is waarom  het zo verdomd moeilijk is.

Uit mijn hart gegrepen! En de rest van de column lees ik ook met veel instemming. Dat wetenschappelijk schrijven zo lelijk is, ligt volgens Merckelbach aan twee oorzaken:

  • De kennisvloek, de curse of knowledge – hij verwijst daar naar Pinker, van wie ik dat ook heb geleerd en inmiddels al héél vaak dankbaar heb gebruikt: dat je je niet kunt voorstellen dat iemand anders niet weet wat jij wel weet. Daardoor wordt een tekst al gauw niet te harden voor oningewijden.
  • Al te veel nuance, leidend tot een krampachtige stijl. Merckelbach richt zich vooral op zombie-woorden: woorden die betekenisloos, maar wel een aura van diepgang bezitten, zoals framework, dimensie, model, proces, of in zijn eigen vakgebied: non-cognitieve processen bij leerlingen, maar ook chemische onbalans: een metaforisch begrip waarmee dubieuze aannames verdoezeld worden. Achter chemische onbalans zit de aanname dat depressies ontstaan door een serotonine-tekort, maar dat is helemaal niet bewezen en het doet mensen geloven dat een depressie net zoiets is als suikerziekte (insulinetekort), waarvoor je je hele leven medicijnen moet gebruiken. Kijk, dat lees ik niet alleen met instemming, daar leer ik nog wat van ook.

 

 

 

Cruijff als taalvirtuoos

Louise Cornelis Geplaatst op door  

CurijffIk ben al te jong eigenlijk om me Johan Cruijff als actieve voetballer te kunnen herinneren. Als ik een jongen was geweest, had dat mogelijk anders gelegen, maar voetbal was in mijn tijd niks voor meisjes – en dat dat niet zo is, heb ik pas op latere leeftijd ontdekt.

Vandaar dat ik Cruijff vooral ken als iemand die regelmatig illustere uitspraken deed. Ik mag hem graag citeren, en het is dan ook niet voor niets dat mijn enige wetenschappelijke publicatie van de laatste dikke 15 jaar heet: ‘Het piramideprincipe – je gaat het pas zien als je het doorhebt.’ (in Studies in taalbeheersing 4) Om Cruijff daar precies te citeren heb ik toentertijd het citatenboek van Sytze de Boer gekocht – en met veel plezier gelezen. Cruijff was waarlijk een (net een beetje gekke) taalvirtuoos! Met een knipoog, en dat is precies wat ik graag heb. Op een dag als vandaag sta ik daar dus even bij stil.

Etiquette-overzicht

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In mijn vakblad Tekstblad stond laatst een recensie van een boek over zakelijke etiquette van wijlen Magda Berman. Tekstdeskundigen komen natuurlijk in contact met andere mensen in de zakenwereld en dan zijn goede manieren belangrijk, maar ook leunt ons vak tegen de etiquette aan. In het boek staan hoofdstukken over taalgebruik en non-verbale communicatie. Ik was er wel benieuwd naar, vanuit beide perspectieven, dus of ik er nog wat van kon leren op het gebied van mijn omgang met zakelijke contacten, en naar de talige etiquette.

Het boekje is aardig vanwege de voorbeelden, sommige met humor, en de interviews tussen de gewone tekst in. Maar ik vind het ook wat rommelig (onduidelijke volgorde van de hoofdstukken) en uit balans. De verschillende dress codes en tafelmanieren staan uitgebreid beschreven maar over andere onderwerpen gaat het kort, waardoor bijvoorbeeld het gedeelte over omgang met buitenlanders wel heel erg oppervlakkig en daardoor stereotiep is – je kunt moeilijk in acht paginaatjes uitleggen hoe je om moet gaan met Engelsen, Amerikanen, Duitsers, Fransen, Japanners, Belgen, Zweden en Chinezen. Toch doet ze dat wel. Een enkele keer staat er ook een zwaktebod dat een beroep doet op je eigen gevoel voor wat wel en niet kan, bijvoorbeeld als het gaat over humor op het werk (p. 40).

Het gedeelte over communicatie valt wat mij betreft onder de te summiere categorie. Bijvoorbeeld: er staat in dat het niet netjes is om in gezelschap met je telefoon bezig te zijn. Wat mij betreft een waarheid als een koe, en dat is nou echt iets wat iedereen wel aanvoelt, lijkt me. Maar toch gaat dat heel vaak mis. Waarom? Dus waarom is het op dit punt zo moeilijk om respect te tonen voor de aanwezigen? Daar had ik wel graag iets over gelezen.

Dat punt van respect, dat vond ik wel een aardige invalshoek voor etiquette. Het is dan minder een dwangbuis van ‘zo heurt het’. Toch blijf ik dat nog wel vinden. De rangen en standen en sexeverschillen zijn bijvoorbeeld nadrukkelijk aanwezig. Is dat nou echt zo nodig?

Ik vond het leuk om het eens allemaal zo op een rijtje te zien, want het boekje wel breed. Maar ik ga niet mijn best doen te onthouden hoe ik mijn servet precies moet vouwen, neerleggen en weer oppakken. Gelukkig zit ik ook niet zo heel vaak zo formeel aan tafel dat dat moet. Net zoals ik me ook al jaren niet meer het hoofd heb hoeven breken over wat ik aan moet bij black tie. In de tijd dat ik dat nog wel eens deed, was dit boekje welkom geweest.

Een welkom boek

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Cover boekOp de NACV-meeting kreeg ik een boekentip toen het ging over weerstand tegen adviezen: De onwelkome boodschap. Ik ging daarnaar op zoek en keek in eerste instantie een beetje op mijn neus omdat het én nogal oud is (1999 en zelfs alleen nog maar tweedehands verkrijgbaar) én als ondertitel heeft ‘hoe de vrijheid van wetenschap bedreigd wordt’ – terwijl ik niet doelde op weerstand tegen de resultaten van wetenschappelijk onderzoek, maar het advieswerk in de praktijk.

Desalniettemin heb ik het besteld (was dus ook niet zo duur, als tweedehandsje; ik zie dat de prijs bij Bol inmiddels wat omhoog is gegaan) en gelezen, en in tweede instantie ben ik er juist heel enthousiast over: ik heb het ademloos uitgelezen. De schrijfstijl is hier en daar misschien ietsje oubollig en een tikkeltje langdradig, maar ook wel heel aangenaam (ik ben er niet achter waar dat ‘m precies in zit). En verder zijn het eigenlijk allemaal best wel spannende verhalen die misschien al van even geleden zijn, maar die (denk ik) onveranderd actueel zijn qua strekking.

Het boek bestaat, na een iets droge inleiding, uit allemaal voorbeelden van onderzoek waarvan de resultaten controversieel waren. Bijvoorbeeld voor de overheid: onderzoek naar de haringstand sloot niet aan bij het overheidsbeleid voor de visserij. Maar ook voor bedrijven: het meest ervan langs krijgt de farmaceutische industrie die bijvoorbeeld (dat herinner ik me nog vagelijk) onderzoek dat aantoonde dat de pil het risico op trombose vergroot bagatelliseerde. Bagatelliseren, ontkennen, negeren, aanvallen, monddood maken… de strategieën om met onwelkome boodschappen om te gaan zijn talrijk.

De onderzoeker hield in deze gevallen meestal voet bij stuk, waardoor dit allemaal affaires zijn kunnen worden. Aan het eind van het boek gaat het nog even over de persoonlijke kant ervan: het betreft mensen met een Galileïsche instelling, voor wie het gaat om de waarheid. Ze zijn daarbij wel vasthoudend, om niet te zeggen ‘hoekig’ (p. 159) of in de ogen van sommigen zelfs ‘querulant’ (p. 160). De vraag is of ze dat al waren vanaf het begin, of worden als ze in het nauw gedreven worden. Dat vind ik een interessante kwestie.

En er bleek wel degelijk een link met mijn werk. Waar het boek mij toe inspireert is om niet te makkelijk mee te gaan met de geluiden die ik wel eens hoor van adviseurs: ‘dit kan ik niet zo luid en duidelijk zeggen want dat pikt mijn  klant niet’ of ‘de opdrachtgever wil dat er niet in hebben’ of ‘laten we maar geen expliciete boodschap opnemen’ ofzoiets. Tactisch zijn is helemaal prima, maar ergens ligt daar een grens waarin je onwelkome waarheden weg gaat moffelen. Die grens ga ik scherper in de gaten houden.