Op Neerlandistiek.nl is Marc van Oostendorp bezig met een serie blogs over wat het eindexamen eigenlijk zou moeten toetsen aan taalvaardigheid. Vooral de eerste post ervan vond ik interessant. Die gaat erover dat de vorm van het toetsen van leesvaardigheid mogelijk achterhaald is: de leerlingen krijgen Volkskrant-opiniestukken voorgeschoteld, terwijl…

je moet als moderne consument van opinies veel beter kunnen omgaan met zaken die veel kleiner – tweets – of juist veel groter – bergen opinies – zijn dan individuele teksten <knip> hedendaags lezen is chaotisch lezen.

Dat laatste is iets wat ik  hier voor zakelijk lezen ook al vaak heb betoogd: lezen is grillig, en daar kun je als schrijver maar beter rekening mee houden. Het zou goed zijn als het onderwijs dat ook deed.

Aan het eind schrijft Van Oostendorp:

wij volwassenen [ weten ] zelf ook niet hoe je moet navigeren in deze zee aan informatie – een van de grote problemen van de huidige tijd lijkt me nu precies dat niemand precies meer weet hoe met feiten en meningen om te gaan.

Ik las dat vorige week en sindsdien heb ik me afgevraagd hoe ik dan zelf omga met die feiten en  meningen en hoe ik probeer orde te scheppen in die leeschaos. Ik bedacht eerst dat ik volgens mij toch veel heb gehad aan het leren lezen op de traditionele manier, dus die Volkskrant-stukken van het eindexamen. Maar later las ik de reactie van F. Huygen onder het blog en toen dacht ik: ah, daar zit ook wat in:

Om goed te kunnen lezen moet je natuurlijk over voldoende technische vaardigheid beschikken, laten we zeggen niveau groep 6 basisschool, maar vervolgens komt het vooral op kennis aan. Domeinonafhankelijke leesvaardigheid bestaat niet.

Domeinonafhankelijke schrijfvaardigheid bestaat ook niet. En dat vind ik hier interessant aan: je moet kennis hebben om al die brokjes chaotische informatie te kunnen plaatsen, als schrijver en als lezer.

Van Oostendorp gaat verder in de serie blogs door te onderzoeken of het gesprek belangrijker zou kunnen worden in het onderwijs en het examen. Mogelijk is er ook nog iets te doen met een combinatie, dus met schrijven als medium voor een dialoog. Niet alleen is veel modern schrijven dialoog (sociale media), maar ook zou dat voorkomen dat zo veel mensen van school afkomen met het beeld dat schrijven iets is dat je in je dooie uppie doet en dat tot een perfect eindresultaat moet leiden – een bijzonder contra-productieve opvatting voor schrijven in organisaties. Daar schrijf je namelijk vaak samen, en het eindproduct is een tussenstap in een voortgaande communicatiestroom.

Ik ben benieuwd waar Van Oostendorp verder op uit gaat komen!

In de Onze Taal van deze maand (nr. 2/3, 2017) staat een interview met Herman Koch. Mij viel daarin iets op: dat de interviewer (Jan Erik Grezel) Kochs boeken ‘heel strak gestructureerd’ noemt. Ik had dat niet bewust zo voor ogen, maar ik dacht wel meteen: aha, het is dus geen toeval dat ik Het Diner wel eens als voorbeeld gebruik van fraai structureren. De delen heten namelijk naar de onderdelen van de titel: de gangen van een diner, beginnend met het aperitief, dan het voorgerecht, hoofdgerecht (veruit het langste deel), nagerecht en tot slot het digestief.

Wat ik daar zo mooi aan vind, is dat de ‘hoofdboodschap’ (het diner) meteen de structuur op het niveau eronder oproept: vijf gangen. Vorm en inhoud zijn zo naadloos verweven. Als dat lukt bij een zakelijke tekst – chapeau! Makkelijk is het niet, want het formuleren van een goede hoofdboodschap is al geen sinecure, en als hij dan ook nog de gedachte aan de onderliggende structuur moet oproepen… Toch heb ik er wel goede voorbeelden van gezien, vooral dankzij een goede visualisering van de hoofdboodschap. Iets over marktaandelen met een taartdiagram bijvoorbeeld, en dan de taartpunten terug laten komen. 

Ik heb Het Diner ook wel gebruikt om te laten zien dat structurerende tussenpagina’s bij een goede structuur wel degelijk iets toevoegen, zonder te hinderen: je werpt als lezer even een snelle blik op zo’n pagina waar Voorgerecht op staat, je slaat die bladzij om en leest zo verder. Ik maak wel eens mee namelijk dat mensen weerzin tegen structurerende tussenpagina’s hebben; ik vermoed vaak uit een neiging tot pagina’s tellen en een ver doorgevoerde ‘less is more’ gedachte. Daar kan ik dan dus Het Diner tegenin brengen: zo moet het, en dan helpen die pagina’s echt alleen maar, en mocht een lezer er niets aan hebben, dan kosten ze héél weinig tijd. En leestijd is van meer belang dan aantal pagina’s.

Nou goed, nu weet ik dus dat het geen toeval is dat ik een roman van Koch gebruik als voorbeeld van goed structureren. Koch zegt er overigens over (p. 14) dat hij niet werkt met uitgetekende stroomdiagrammen om zijn boeken op koers te houden in die hechte structuur. Een enkele keer neemt hij een ‘verkeerde afslag’ en moet hij pagina’s schrappen. Maar verder kost dat goede structureren hem kennelijk niet heel veel moeite. Hij schrijft sowieso makkelijk, zeg hij. Een beetje jaloersmakend is dat wel… 

De afgelopen weken heb ik het boek Blauwgeruite ziel. Vlissingse verhalen gelezen, een bundel columns met anekdotes en verhalen uit de Vlissingse geschiedenis. Ik ben geboren in Vlissingen en heb er tot mijn achttiende gewoond, en kom er nog steeds regelmatig. Enerzijds had ik verrassend veel ‘haakjes’ met de verhalen in de columns, dingen die ik ooit had gehoord, soms maar deels en regelmatig heel lang geleden. Anderzijds las ik ook nieuwe wetenswaardigheden over mijn vaderstad. Samen maakte het dat boek erg leuk.

Waar ik me echter ook mee heb vermaakt, waren de vele grammaticale bloopers in de tekst. Vooral die van dit type, ook wel Tante Betje genoemd, het gaat over een bezoek van Napoleon aan de stad:

Met saluutschoten werd afscheid genomen, en liet hij weten in oktober voor een langer bezoek terug te komen.

Daarbij talloze enkelvoud/meervoud-problemen, sommige van het type ‘‘Een groep scholieren ging naar huis en werden daar opgewacht door…’ (de gedachte aan het meervoud roept de fout op) of deze:

Het gebeurde tijdens de Spaanse burgeroorlog toen troepen van dictator Franco Bilbao belegerde.

Daar is het waarschijnlijk Franco of misschien zelfs Bilbao dat de troepen overrulet in de werkwoorduitgang.

En als het dan grammaticaal goed gaat, dan is er nog wel af en toe een uiterst moeizame zin, zoals deze over het nieuwe ziekenhuis, Bethesda:

Want zo luidde de naam vroeger, nadat na een jarenlang slepende ziekenhuiskwestie het na een royale schenking van een weldoend echtpaar op 26 augustus 1931 werd geopend.

Al dit soort stijlproblemen vind je terug in de naslagboeken over goed schrijven, maar ik zie ze in de praktijk van mijn eigen werk maar zelden. Het zijn namelijk fouten die vooral voorkomen bij mensen die weinig schrijven en ook weinig lezen. Het is opmerkelijk dat iemand jarenlang columns schrijft en dan toch nog zulke fouten maakt. 

Het níet maken van dit soort fouten is namelijk vooral een kwestie van een goed gevoel voor schrijftaalzinnen. Je kunt het wel met ontleden beredeneren allemaal, maar dan moet je eerst voelen dat er iets fout gaat. Anders zou je elke zin die je opschrijft moeten ontleden, en dat doet geen mens. Een ervaren schrijver ‘weet’ hoe een zin moet lopen.

Dat schrijftaalgevoel ontwikkel je vooral door doen – oefening baart kunst – en door te lezen. Niet zomaar lezen. Goede dingen lezen, dat werkt. Goede boeken, literatuur, en in elk geval verzorgde, goed geredigeerde tekst. Misschien eens iets uit de canon?