Interessante ‘whitepaper’ bereikte me via de nieuwsbrief van SIOO: ‘Hoe leer je als jonge consultant het vak, als AI het overneemt?’ Dat gaat over meer vaardigheden dan schrijven alleen, maar ik herkende toch veel en leerde ook nog nieuws.

Ik vond het fijn om een aantal ideeën uit mijn eigen recente artikel te herkennen. Het is pionieren op dit gebied, en het is voor mij prettige bevestiging als er andere mensen soortgelijke inzichten komen. Dat zat hem bijvoorbeeld in de vaststelling dat het controleren van het werk van AI meer werk kan kosten dan het zelf doen. Een mooie korte formulering van wat er verandert door generatieve AI is dat je van ‘creator’ ‘editor’ wordt. Met daaraan verbonden een agencyprobleem (aha, zo noem je dat, p. 37):
Door taken uit te besteden aan AI waar je zelf onvoldoende verstand van hebt, kan je ook niet goed controleren of het resultaat klopt of voldoet aan de kwaliteitseisen.

Ook bevestigend: dat AI stuurt in een mate die je niet moet onderschatten. Er zit een eigenzinnige gesprekspartner aan tafel. Ik dacht daarbij vooral aan: wil je wel dat ‘Big Tech’ je sparring partner is die je kritische en creatieve denkwerk beïnvloedt? Dit paper voegt er nog een voorbeeld aan toe, iets wat ik me nog niet had gerealiseerd: als je je interviews opneemt om ze door AI te laten uitwerken, beïnvloedt dat het gesprek. Dat is merkbaar aan de gesprekspartners: wat zij belangrijke punten vinden, herhalen ze een paar keer, gericht op de microfoon.

Nieuw voor mij de verschoven vraag uit de titel van het paper: wat te doen als het werk straks alleen nog maar voor senioren is? Dat begrijp en onderschrijf ik wel meteen: het werken met AI vraagt gevorderde vaardigheden. Ik zeg dat wel in mijn trainingen als: ‘jullie moeten mijn rol overnemen’. Je moet namelijk eerst goed uitleggen wat je wilt (kort door de bocht: ChatGPT het piramideprincipe aanleren) en daarna de output redigeren. Dat is dus het werk dat ik doe als trainer en kritische tegenlezer. Dat doe ik op senior niveau, maar dat heb ik ook moeten leren natuurlijk. Door het zelf te doen, keer op keer op keer op keer. Niet door het uit te besteden.

Hetzelfde geldt voor de seniore adviseurs met wie ik werk en die op hun beurt juniore medewerkers uitleggen hoe ze het willen en feedback geven op het werk dat die opleveren. Die kunnen dat omdat ze het zelf hebben gedaan toen ze zelf begonnen. Juist dat eerdere, ‘juniore’ werk is uitbesteedbaar, maar dan leer je het dus niet, en raak je er ook nooit door de wol geverfd in. Laat staan dat je er een eigen stijl in ontwikkelt. Want daar gaat het ook om: consultancy draait om meer dan efficiëntie.

Het paper pleit ervoor dat je als consultant ‘ouderwets’ moet blijven leren: het vak beheersen ‘alsof AI niet bestaat’ (p. 52). Vlieguren maken dus. Consequentie daarvan is dat je bewuste keuzes moet maken over waarvoor je AI inzet en wat je beter zelf doet.

Dat AI inzetten gevolgen heeft voor je professionele ontwikkeling, dat is iets wat jongere consultants zich onvoldoende realiseren. Hun blik op de nieuwe technologie is beperkt ze zien de risico’s ervan niet. En dat herken ik dan weer helemaal!

Ik heb al een tijdje niet geschreven op dit blog over schrijven met AI. Dat had er enerzijds mee te maken dat ik wel iets anders aan het schrijven was, wat ik een paar weken geleden ineens met spoed heb afgemaakt: binnenkort verschijnt in Tekstblad een artikeltje van me over wat schrijvende professionals wel en niet kunnen met AI.

Ik had hier al eerder gehint naar een op handen zijnde publicatie, het was eerst een opiniestuk maar dat kreeg ik niet ondergebracht. Ik was het aan het omschrijven voor Tekstblad en toen kreeg ik ineens het verzoek het snel af te maken omdat ze een gat hadden in de kopij van het aanstaande nummer. Dat gaf even haast, maar ik ben uiteindelijk wel blij met het resultaat. De redactie had op de valreep ook nog een paar goede aanwijzingen.

Ondertussen ontwikkelt schrijven met AI zich maar door. Ook dat heeft te maken met er hier weinig over schrijven: er is maar geen moment om de balans op te maken, zo snel gaat het. Met generatieve AI zelf, maar ook met hoe ik erover denk, op basis van eigen ervaringen, die van de mensen met wie ik werk, en wat ik erover lees. Hier een tussen-impressie dus.

Ik ben er hoe langer hoe meer van overtuigd dat AI gebruiken voor adviesrapporten en dergelijke betekent dat je ontzettend kritisch moet lezen, veel ook (al die output, na elke bewerkingsslag). AI doet namelijk de gekste dingen: argumenten geven die dat niet zijn, een loopje nemen met de feiten, herhalen en weglaten, tegenstrijdigheden presenteren en noem maar op.

Om ervoor te zorgen dat je uiteindelijke tekst wél goed is, moet je bij dat kritische lezen je hele hebben en houden inzetten: vakkennis (algemeen en specifiek), piramideprincipe-kennis, argumentatieleer, kennis van de klantsituatie, empathie Alles wat AI niet heeft, hooguit kan nabootsen (leuk artikel daarover). En eigenlijk is dat niet anders dan bij zelf schrijven. De inspanning is nog steeds groot. Althans, als je tot een goed eindproduct wil komen. AI kan denkwerk echt niet overnemen.

Ik heb inmiddels een aantal trainingen gegeven waarin een deel van de deelnemers AI gebruikte voor de oefeningen, om zo een vergelijking te maken met waar mensen mee komen. Dat was interessant en nuttig. Wat me het meest opviel: als ik in de nabespreking de output betrapte op een van die gekste dingen , wekte dat weerstand op. Het strooit echt zand in de ogen, is mijn indruk. En in kritisch lezen hebben die AI-adepten geen zin. In alles wat ik de laatste tijd heb gelezen over schrijven met AI (er verschijnt veel over!) vond ik recentelijk twee uitersten over dat kritisch lezen:

• Dit artikel uit New York Magazine schetst een grimmig maar herkenbaar beeld van hoe studenten omgaan met AI. Dat idolate, plus het niet meer zelf nadenken, dat zie ik dus ook al bij m’n jongere trainingsdeelnemers. (Dank Serge voor de link!)
• In het onderwijs zijn ze al bezig met leerlingen juist kritisch laten reflecteren op de AI-output, zo blijkt uit dit NRC-artikel van vorige week. Ja, daar moet je jong mee beginnen. Goed dat dat gebeurt! Ik heb het ondertussen zelf ook al een keer zo gedaan: AI-gegenereerde tekst op scherm, en er dan met z n allen kritisch naar kijken. 

Ik vind het interessante en soms zorgelijke ontwikkelingen. Er is niet eerder tijdens mijn werkende leven iets zo fundamenteel veranderd voor mijn vakgebied (en meer dan dat) als wat nu gaande is. Ik blijf het in de gaten houden! 

Ik heb in de kerstperiode een erg leuk boek gelezen: Het bromvliegeffect. Alledaagse fenomenen die stiekem je gedrag sturen, van Eva van der Broek en Tim den Heijer. Het is inhoudelijk interessant en relevant, maar vooral ook grappig en meeslepend geschreven. Het gaat over allerlei van die ‘fenomenen’, talige zowel als niet-talige. De titel van het boek verwijst bijvoorbeeld naar de vlieg die welbekend is maar die ik alleen van horen zeggen ken en die ervoor zorgt dat mannen beter mikken in het urinoir.

De talige gedragsstuurders hebben natuurlijk mijn bijzondere interesse. Daarbij kwam ik er in het boek een tegen die ik niet helemaal begrijp maar die mij wel helpt anderen te begrijpen. In een kader ‘Let op je woorden’ gaat het over de toekomende tijd. De auteurs constateren daarin dat het Nederlands geen aparte werkwoordsvorm nodig heeft om over de toekomst te praten. Je kunt immers zeggen  ‘Getver, morgen regent het weer’. In veel andere talen, waaronder het Engels, kan dat niet: een extra hulpwerkwoord is nodig, ‘it will rain again’. Daaraan verbinden de auteurs de conclusie dat Nederlanders meer sparen, rijker met pensioen gaan, minder roken, veiliger vrijen en minder dik zijn dan Britten:

Gemiddeld zijn mensen die de toekomst in hun taal op afstand houden, minder begaan met hun toekomstige zelf.

Fascinerend, maar ik ben nog niet helemaal overtuigd, want er zijn tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk wel meer verschillen dan de hulpwerkwoorden, dus ik betwijfel het oorzakelijke verband.

Vervolgens maken ze een stap naar een taaladvies:

Als je iets voor elkaar wilt krijgen, kun je het woord ‘zal’ dus beter vermijden.

Die stap is me te groot, maar zullen vermijden is wel een taaladvies dat veel voorkomt. Je zou krachtiger schrijven zonder dat hulpwerkwoord. Aha, denk ik dan, dit zit daarachter. Okee, maar ik redeneer als taalkundige nog even door.

Dat die stap me te groot is, is deels omdat ik de redenatie van een kenmerk van de moedertaal naar een voorschrift voor een losse taaluiting niet kan volgen, maar ook omdat ik niet geloof dat zullen de toekomst op afstand houdt omdat het een toekomende tijd is. Dat is het volgens de schoolgrammatica, maar zullen, en overigens ook het Engelse will, zijn daar aan de haren bijgesleept, want de Germaanse talen moesten en zouden een ‘futurum‘ hebben, net als het Latijn. Zullen kan inderdaad naar de toekomst verwijzen, maar dat hoeft niet (‘het zal wel zo zijn’), en bovendien kunnen meer werkwoorden dat, gaan op de eerste plaats (‘morgen gaat het alweer regenen’).

Zullen is daarbij een modaal hulpwerkwoorden. Het drukt een mate van (on)waarschijnlijkheid uit (zie de ANS), zoals bij een belofte (‘ik zal dat wel doen’). Die modale kant van de betekenis gaat verloren bij rücksichtslos alle zullens schrappen; ik heb wel eens meegemaakt dat de tekst daar echt verwarrend door werd. Ik kan me bovendien voorstellen dat formuleringseffect op het gedrag eerder door de modaliteit komen dan door de tijd. De twijfel die erin doorschemert past niet bij grote doortastendheid.

(Vandaar dat ik een voorbeeld dat in een voetnoot staat niet vind kloppen. Volgens de laatste noot van hoofdstuk 5 kun je als goed voornemen beter zeggen ‘Maandag zeg ik mijn NS-abonnement op’ dan ‘Ik zal mijn NS-abonnement opzeggen’. Maar volgens mij zegt niemand het zo, als je het serieus meent – je gebruikt dan ga. Nouja, als het belangrijkste dingetje om kritisch op te zijn in een voetnoot staat, dan is het dus een goed boek).

De concreetheid van maandag, dat vind ik dan wel weer een heel goed idee. Met dat soort ‘fenomenen’ kun je dus inderdaad gedrag sturen, en word ook ik de hele tijd gestuurd. Want Het Bromvliegeffect maakt bewust van al dat gestuur. We denken wel dat we vrije, autonome wezens zijn, maar we worden de hele tijd beïnvloed. Denk alleen maar aan reclame. En nee, daar is niemand immuun voor, ook niet de mensen die menen dat wel te zijn.