Categorie archieven: Leestips

Interessante boeken, artikelen en websites.

Consultants, leer zelf schrijven!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Interessante ‘whitepaper’ bereikte me via de nieuwsbrief van SIOO: ‘Hoe leer je als jonge consultant het vak, als AI het overneemt?’ Dat gaat over meer vaardigheden dan schrijven alleen, maar ik herkende toch veel en leerde ook nog nieuws.

Ik vond het fijn om een aantal ideeën uit mijn eigen recente artikel te herkennen. Het is pionieren op dit gebied, en het is voor mij prettige bevestiging als er andere mensen soortgelijke inzichten komen. Dat zat hem bijvoorbeeld in de vaststelling dat het controleren van het werk van AI meer werk kan kosten dan het zelf doen. Een mooie korte formulering van wat er verandert door generatieve AI is dat je van ‘creator’ ‘editor’ wordt. Met daaraan verbonden een agencyprobleem (aha, zo noem je dat, p. 37):
Door taken uit te besteden aan AI waar je zelf onvoldoende verstand van hebt, kan je ook niet goed controleren of het resultaat klopt of voldoet aan de kwaliteitseisen.

Ook bevestigend: dat AI stuurt in een mate die je niet moet onderschatten. Er zit een eigenzinnige gesprekspartner aan tafel. Ik dacht daarbij vooral aan: wil je wel dat ‘Big Tech’ je sparring partner is die je kritische en creatieve denkwerk beïnvloedt? Dit paper voegt er nog een voorbeeld aan toe, iets wat ik me nog niet had gerealiseerd: als je je interviews opneemt om ze door AI te laten uitwerken, beïnvloedt dat het gesprek. Dat is merkbaar aan de gesprekspartners: wat zij belangrijke punten vinden, herhalen ze een paar keer, gericht op de microfoon.

Nieuw voor mij de verschoven vraag uit de titel van het paper: wat te doen als het werk straks alleen nog maar voor senioren is? Dat begrijp en onderschrijf ik wel meteen: het werken met AI vraagt gevorderde vaardigheden. Ik zeg dat wel in mijn trainingen als: ‘jullie moeten mijn rol overnemen’. Je moet namelijk eerst goed uitleggen wat je wilt (kort door de bocht: ChatGPT het piramideprincipe aanleren) en daarna de output redigeren. Dat is dus het werk dat ik doe als trainer en kritische tegenlezer. Dat doe ik op senior niveau, maar dat heb ik ook moeten leren natuurlijk. Door het zelf te doen, keer op keer op keer op keer. Niet door het uit te besteden.

Hetzelfde geldt voor de seniore adviseurs met wie ik werk en die op hun beurt juniore medewerkers uitleggen hoe ze het willen en feedback geven op het werk dat die opleveren. Die kunnen dat omdat ze het zelf hebben gedaan toen ze zelf begonnen. Juist dat eerdere, ‘juniore’ werk is uitbesteedbaar, maar dan leer je het dus niet, en raak je er ook nooit door de wol geverfd in. Laat staan dat je er een eigen stijl in ontwikkelt. Want daar gaat het ook om: consultancy draait om meer dan efficiëntie.

Het paper pleit ervoor dat je als consultant ‘ouderwets’ moet blijven leren: het vak beheersen ‘alsof AI niet bestaat’ (p. 52). Vlieguren maken dus. Consequentie daarvan is dat je bewuste keuzes moet maken over waarvoor je AI inzet en wat je beter zelf doet.

Dat AI inzetten gevolgen heeft voor je professionele ontwikkeling, dat is iets wat jongere consultants zich onvoldoende realiseren. Hun blik op de nieuwe technologie is beperkt ze zien de risico’s ervan niet. En dat herken ik dan weer helemaal!

 

Hoe schrijf je een goede songtitel?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Sinds ik mij voor een vak dat ik in Leiden gaf verdiepte in songteksten, vind ik dat een interessant onderwerp. Onlangs verscheen op Neerlandistiek een mooie aanvulling op de theorie van toen, namelijk over de titel van een popliedje.  De titel is de productpresentatie. Belangrijkste succesfactoren zijn: kort, met een balans tussen herkenbaar en origineel (= opvallend), herhaald in het liedje of zelfs binnen de titel. Ik herken dat allemaal meteen, maar ik had me niet eerder gerealiseerd hoe belangrijk een titel – inderdaad – is.

En nu ik toch over songteksten bezig ben: ik had hier nog niet gemeld dat Yke Schotanus, die ik toen in 2019 sprak en van wie ik een artikel gebruikte, ondertussen is gepromoveerd. (Nouja, ondertussen is niet helemaal het goede woord, het was al in 2020.) Zijn onderzoek ging over de wisselwerking tussen tekst en muziek, bijvoorbeeld de manier waarop de muziek aandacht kan vestigen op iets in de tekst (foregrounding). Precies daarover ging het toen in dat vak ook, maar dat is niet toevallig natuurlijk.

 

Druk met schrijven met AI

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb al een tijdje niet geschreven op dit blog over schrijven met AI. Dat had er enerzijds mee te maken dat ik wel iets anders aan het schrijven was, wat ik een paar weken geleden ineens met spoed heb afgemaakt: binnenkort verschijnt in Tekstblad een artikeltje van me over wat schrijvende professionals wel en niet kunnen met AI.

Ik had hier al eerder gehint naar een op handen zijnde publicatie, het was eerst een opiniestuk maar dat kreeg ik niet ondergebracht. Ik was het aan het omschrijven voor Tekstblad en toen kreeg ik ineens het verzoek het snel af te maken omdat ze een gat hadden in de kopij van het aanstaande nummer. Dat gaf even haast, maar ik ben uiteindelijk wel blij met het resultaat. De redactie had op de valreep ook nog een paar goede aanwijzingen.

Ondertussen ontwikkelt schrijven met AI zich maar door. Ook dat heeft te maken met er hier weinig over schrijven: er is maar geen moment om de balans op te maken, zo snel gaat het. Met generatieve AI zelf, maar ook met hoe ik erover denk, op basis van eigen ervaringen, die van de mensen met wie ik werk, en wat ik erover lees. Hier een tussen-impressie dus.

Ik ben er hoe langer hoe meer van overtuigd dat AI gebruiken voor adviesrapporten en dergelijke betekent dat je ontzettend kritisch moet lezen, veel ook (al die output, na elke bewerkingsslag). AI doet namelijk de gekste dingen: argumenten geven die dat niet zijn, een loopje nemen met de feiten, herhalen en weglaten, tegenstrijdigheden presenteren en noem maar op.

Om ervoor te zorgen dat je uiteindelijke tekst wél goed is, moet je bij dat kritische lezen je hele hebben en houden inzetten: vakkennis (algemeen en specifiek), piramideprincipe-kennis, argumentatieleer, kennis van de klantsituatie, empathie Alles wat AI niet heeft, hooguit kan nabootsen (leuk artikel daarover). En eigenlijk is dat niet anders dan bij zelf schrijven. De inspanning is nog steeds groot. Althans, als je tot een goed eindproduct wil komen. AI kan denkwerk echt niet overnemen.

Ik heb inmiddels een aantal trainingen gegeven waarin een deel van de deelnemers AI gebruikte voor de oefeningen, om zo een vergelijking te maken met waar mensen mee komen. Dat was interessant en nuttig. Wat me het meest opviel: als ik in de nabespreking de output betrapte op een van die gekste dingen , wekte dat weerstand op. Het strooit echt zand in de ogen, is mijn indruk. En in kritisch lezen hebben die AI-adepten geen zin. In alles wat ik de laatste tijd heb gelezen over schrijven met AI (er verschijnt veel over!) vond ik recentelijk twee uitersten over dat kritisch lezen:

  • Dit artikel uit New York Magazine schetst een grimmig maar herkenbaar beeld van hoe studenten omgaan met AI. Dat idolate, plus het niet meer zelf nadenken, dat zie ik dus ook al bij m’n jongere trainingsdeelnemers. (Dank Serge voor de link!)
  • In het onderwijs zijn ze al bezig met leerlingen juist kritisch laten reflecteren op de AI-output, zo blijkt uit dit NRC-artikel van vorige week. Ja, daar moet je jong mee beginnen. Goed dat dat gebeurt! Ik heb het ondertussen zelf ook al een keer zo gedaan: AI-gegenereerde tekst op scherm, en er dan met z n allen kritisch naar kijken. 

Ik vind het interessante en soms zorgelijke ontwikkelingen. Er is niet eerder tijdens mijn werkende leven iets zo fundamenteel veranderd voor mijn vakgebied (en meer dan dat) als wat nu gaande is. Ik blijf het in de gaten houden! 

 

Een beetje over literatuur

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vandaag even twee dingen die niet met zakelijk schrijven te maken hebben, maar wel met mijn vak, maar dan meer de literatuurkant ervan:

  • Vak- en sportgenoot Alex was hier vorige week en onderweg ging hij langs het huis waar Hans Warren vroeger woonde – dat is hier vlakbij. Hij schreef er een mooi stuk over op de Hans-Warren-website.
  • Ik heb met veel plezier de nieuwe biografie van Betje Wolff gelezen, Een vrije geest. Van die periode uit onze literatuur, de 18e eeuw, is mij van mijn studie niet zo veel bijgebleven, moet ik zeggen. Ik kan me vagelijk herinneren met door Sara Burgerhart heengeworsteld te hebben. Daarbij miste ik voldoende kennis van de politieke, maatschappelijke en kerkelijke omstandigheden van die tijd, in het algemeen en in het bijzonder voor vrouwen. Marita Mathijsen geeft die context wel, en legt uit wat het werk en leven van Wolff zo uitzonderlijk maakt (ondertitel: ‘het uitzonderlijke leven van Betje Wolff’). Dat was interessant en leerzaam, en het boek leest lekker weg. Voor mij vulde het zo een hiaat, en in het algemeen is het een aanrader!

 

Het passief is niet neutraal

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Interessant stuk op Neerlandistiek vorige week. Het gaat over het verschil in formuleren tussen de twee partijen in de oorlog tussen Israël en Gaza, ik citeer:

Aan Palestijnse zijde ‘vallen er doden’. Aan Israëlische zijde ‘hebben Palestijnse terroristen burgers vermoord’.

Dat verschil in framing interesseert me vanwege de rol van de lijdende vorm, het passief, erin, ooit mijn promotieonderwerp. Die constructie maakt het mogelijk om uit beeld te laten wie er verantwoordelijk is voor een handeling: ‘De burgers werden vermoord’. De term framing bestond toen nog niet, of was mij nog niet bekend, anders had ik er zo wel over geschreven. Ik heb de Critical Discourse Analysis (die in het artikel een beetje belachelijk gemaakt wordt) wel gebruikt, en toegepast op een veel onschuldiger domein: het landskampioenschap voetbal van Ajax. ‘Wordt er gescoord’ of ‘scoort Litmanen’? Dat verschilt per krant en hangt samen met aan wiens kant die krant staat, dus het NRC doet dat anders dan het Parool. Sindsdien doe ik er regelmatig aan, soms ook op dit blog.

Met het stuk op Neerlandistiek ben ik het grondig eens dat ‘er vallen doden’ geen passief is. Leken doen dat, ik leg in mijn trainingen wel eens uit hoe het zit. Maar een serieuze taalkundige mag zo’n fout echt niet maken.

Waar ik het echter niet mee eens ben, is dat de lijdende vorm een ‘onschuldige’ manier zou zijn om lange door-bepalingen achteraan in de zin te krijgen:

Als je ergens een passieve zin leest, hoeft dat helemaal niet te betekenen dat er doelbewust een stilistische kunstgreep is gebruikt om de verantwoordelijkheid af te schuiven.

Niet doelbewust, okee – maar framing is heel vaak helemaal niet doelbewust, daar gaat het juist om: dat je niet kunt formuleren zonder keuzes te maken hoe je de dingen weergeeft. Soms kan dat heel bewust, vaak is dat niet zo, maar dan is de manier waarop je formuleert nog steeds wel interessant.

Wat is die framing dan, ook met een lange door-bepaling? Ik heb daar in mijn proefschrift een boel over geschreven. De essentie voor nu is dat het verschil tussen actief en passief groter is dan de woordvolgorde – er is een subtiel verschil in betekenis. Daarvan geef ik in dat proefschrift dit voorbeeld:

  • Hij werd door de bliksem getroffen
  • De bliksem trof hem

Voel je ‘m, de personificatie van bliksem in de tweede zin?

Of deze:

  • Hij werd door een auto aangereden
  • Een auto reed hem aan.

In de tweede zin deed de auto dat meer expres dan in de eerste. Dit soort framing is heel algemeen als het over verkeer gaat, zie daarover Het recht van de snelste: we zien de daders niet als zodanig. Laat staan dat we hier een mens zouden noemen.

Dus als een taalgebruiker in een split second de keuze maakt tussen deze twee opties:

  • Palestijnen vermoorden Israëlische burgers
  • Israëlische burgers worden door Palestijnen vermoord (of: er worden….)

… dan maakt dat uit in het wel of niet neerzetten van die terroristen als menselijk en verantwoordelijk. En dat zegt wel degelijk iets over je wereldbeeld.

Inderdaad hoort moreel gedreven taalkundig onderzoek net uitgevoerd te worden. Maar dat geldt ook voor een kritische reactie daarop.

 

Hèhè, boek uit!

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

Ter gelegenheid van de Boekenweek schreef Paulien Cornelisse een essay: Hèhè. Over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben. Ik hoorde haar erover praten in een podcast, dat was leuk en interessant, en dus wilde ik het boek ook wel hebben. Aankoop en lezen gingen vlot: het lag in de boekwinkel op een grote stapel bij de kassa, en ik had het snel uit.

Het boek is óók leuk en interessant, maar voegt eigenlijk net iets te weinig toe aan de podcast. Nou is dat niet zo erg, want het boek kost € 5,25 en daar kun je niet zo heel veel van verwachten  natuurlijk. Het is bovendien voor dat geld mooi en opvallend uitgevoerd: knalroze op snee. Bovendien zit er iets in wat je pratend niet kunt doen: voetnoten, sommige daarvan speels.

Cornelisse heeft zich tijdens een jaar docentschap met Engelse studenten Nederlands over de ‘kleine woordjes’ gebogen, in jargon modale partikels. In het Nederlands zijn die nogal frequent en ze zijn voor leerders van onze taal lastig onder de knie te krijgen. Als je ons zelf vraagt naar wat ze betekenen of waarom we ze gebruiken, blijven we het antwoord schuldig.

Samen met de studenten doet Cornelisse observaties, en ze bespreekt ook onderzoek. Want ja, modale partikels zijn heus ook al taalkundig onderzocht – in mijn tijd als promovendus waren ze best populair onder taalkundigen, volgens mij, en zo komt er ook nog een bekende van me in het boek voor. Maar naar hèhè niet, en daar besteedt Cornelisse dan ook wat uitgebreider aandacht aan. Het drukt een soort gezamenlijke evaluatie uit: dat je blij bent dat iets achter de rug is en goed is afgelopen, ‘dit hebben we weer gehad’. 

In de NRC-recensie krijgt Cornelisse ervan langs omdat niet alles wat ze schrijft klopt – wat ik ook had gesignaleerd. Maar ik had daarvan gedacht: ik vind dat ook niet heel erg. Dit is een essay ‘voor de leuk’ en om te prikkelen tot zelf nadenken en observeren. Het heeft geen wetenschappelijke pretenties. Als je je wil verwonderen over ons taalgebruik, is het beslist de moeite waard.

 

Ik zal niet immuun zijn voor bromvliegen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb in de kerstperiode een erg leuk boek gelezen: Het bromvliegeffect. Alledaagse fenomenen die stiekem je gedrag sturen, van Eva van der Broek en Tim den Heijer. Het is inhoudelijk interessant en relevant, maar vooral ook grappig en meeslepend geschreven. Het gaat over allerlei van die ‘fenomenen’, talige zowel als niet-talige. De titel van het boek verwijst bijvoorbeeld naar de vlieg die welbekend is maar die ik alleen van horen zeggen ken en die ervoor zorgt dat mannen beter mikken in het urinoir.

De talige gedragsstuurders hebben natuurlijk mijn bijzondere interesse. Daarbij kwam ik er in het boek een tegen die ik niet helemaal begrijp maar die mij wel helpt anderen te begrijpen. In een kader ‘Let op je woorden’ gaat het over de toekomende tijd. De auteurs constateren daarin dat het Nederlands geen aparte werkwoordsvorm nodig heeft om over de toekomst te praten. Je kunt immers zeggen  ‘Getver, morgen regent het weer’. In veel andere talen, waaronder het Engels, kan dat niet: een extra hulpwerkwoord is nodig, ‘it will rain again’. Daaraan verbinden de auteurs de conclusie dat Nederlanders meer sparen, rijker met pensioen gaan, minder roken, veiliger vrijen en minder dik zijn dan Britten:

Gemiddeld zijn mensen die de toekomst in hun taal op afstand houden, minder begaan met hun toekomstige zelf.

Fascinerend, maar ik ben nog niet helemaal overtuigd, want er zijn tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk wel meer verschillen dan de hulpwerkwoorden, dus ik betwijfel het oorzakelijke verband.

Vervolgens maken ze een stap naar een taaladvies:

Als je iets voor elkaar wilt krijgen, kun je het woord ‘zal’ dus beter vermijden.

Die stap is me te groot, maar zullen vermijden is wel een taaladvies dat veel voorkomt. Je zou krachtiger schrijven zonder dat hulpwerkwoord. Aha, denk ik dan, dit zit daarachter. Okee, maar ik redeneer als taalkundige nog even door.

Dat die stap me te groot is, is deels omdat ik de redenatie van een kenmerk van de moedertaal naar een voorschrift voor een losse taaluiting niet kan volgen, maar ook omdat ik niet geloof dat zullen de toekomst op afstand houdt omdat het een toekomende tijd is. Dat is het volgens de schoolgrammatica, maar zullen, en overigens ook het Engelse will, zijn daar aan de haren bijgesleept, want de Germaanse talen moesten en zouden een ‘futurum‘ hebben, net als het Latijn. Zullen kan inderdaad naar de toekomst verwijzen, maar dat hoeft niet (‘het zal wel zo zijn’), en bovendien kunnen meer werkwoorden dat, gaan op de eerste plaats (‘morgen gaat het alweer regenen’).

Zullen is daarbij een modaal hulpwerkwoorden. Het drukt een mate van (on)waarschijnlijkheid uit (zie de ANS), zoals bij een belofte (‘ik zal dat wel doen’). Die modale kant van de betekenis gaat verloren bij rücksichtslos alle zullens schrappen; ik heb wel eens meegemaakt dat de tekst daar echt verwarrend door werd. Ik kan me bovendien voorstellen dat formuleringseffect op het gedrag eerder door de modaliteit komen dan door de tijd. De twijfel die erin doorschemert past niet bij grote doortastendheid.

(Vandaar dat ik een voorbeeld dat in een voetnoot staat niet vind kloppen. Volgens de laatste noot van hoofdstuk 5 kun je als goed voornemen beter zeggen ‘Maandag zeg ik mijn NS-abonnement op’ dan ‘Ik zal mijn NS-abonnement opzeggen’. Maar volgens mij zegt niemand het zo, als je het serieus meent – je gebruikt dan ga. Nouja, als het belangrijkste dingetje om kritisch op te zijn in een voetnoot staat, dan is het dus een goed boek).

De concreetheid van maandag, dat vind ik dan wel weer een heel goed idee. Met dat soort ‘fenomenen’ kun je dus inderdaad gedrag sturen, en word ook ik de hele tijd gestuurd. Want Het Bromvliegeffect maakt bewust van al dat gestuur. We denken wel dat we vrije, autonome wezens zijn, maar we worden de hele tijd beïnvloed. Denk alleen maar aan reclame. En nee, daar is niemand immuun voor, ook niet de mensen die menen dat wel te zijn.

 

 

Een roman met argumentatieschema’s

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Van collega Marieke Bos kreeg ik een geweldige boekentip: Als, dan. Een logische roman van Janneke de Bijl. Ik moest dat boek inderdaad echt wel lezen, want er staan tekeningen in die recht uit mijn werk lijken te komen: heuse piramides. Dat heeft alles met die logica uit de ondertitel te maken. De hoofdpersoon in het boek, Eefje, studeert filosofie en houdt erg van de rechtlijnigheid van de logica en de argumentatietheorie.

Dat komt wel heel erg dichtbij. Ik vond het hilarisch om in een boek uitleg te lezen van het verschil tussen enkelvoudige, meervoudige en samengestelde argumentatie – iets wat ik zelf ook regelmatig uitleg. En dan dus compleet met de schema’s erbij.

Eén keer schoot ik in de lach toen ik las hoe een ander personage in het boek duidelijk de drogreden van het hellende vlak bezigde – iets wat ik mogelijk vooral opmerkte omdat het een paar hoofdstukken eerder over drogredenen was gegaan – en Eefje dat meteen erna ook zo benoemde. Dus ik las daar zomaar letterlijk mijn eigen gedachte, en dat was erg grappig.

Eefje komt sowieso wel een beetje dichtbij. Het gaat niet goed met haar op een manier die ik ergens wel herken. Niet zo precies in haar achtergrond en gedrag, en ze is ook duidelijk van een andere generatie dan ik, maar dat ze worstelt met angst en twijfel en dan steun ontleent aan de abstracte wereld van kennis en boeken, dat herken ik wel, en zeker ook uit mijn eigen studententijd. Ik vind het een rake typering van iemand die, zoals dat heet ’te veel in haar hoofd zit’. Ik had bij het lezen ook wel met haar te doen.

Het is dan ook helemaal niet zo’n vrolijk boek, ook al heeft het wel meer humor. Eefje heeft een rake manier van observeren en het boek leest lekker, in goed behapbare hoofdstukken. De opeenvolging van gebeurtenissen is ook ‘logisch’, althans, zo is de presentatie. Zo werd ik vlot maar dwingend meegevoerd in Eefjes toenemende gekte. Met een open einde ook nog, en dat stelt me bepaald niet gerust. Maar van zulke boeken houd ik wel.

 

De verkeerde vraag stellen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik lees altijd met interesse de nieuwsbrief van SIOO. Een tijdje geleden stond daarin een ‘white paper’ aangekondigd met als titel ‘Adviseurs zijn niet immoreel. De meeste adviseurs deugen’. Ik had wel drie redenen om die te willen lezen: ik werk met adviseurs, ik ben zelf adviseur, en ik heb gewerkt voor de firma die tegenwoordig gezien wordt als misschien wel de meest immorele van allemaal, althans in één geval: McKinsey (ik doel op de schokkende rol in de opioïden-crisis).

Ik heb de white paper inmiddels gelezen, interessant verhaal. Het leverde me één belangrijk inzicht op, met een haakje naar mijn eigen werk: één van de oorzaken van de beeldvorming van externe adviseurs als ‘immoreel’ is dat de adviseur vaak een andere diagnose stelt van het probleem van de organisatie van de organisatie zelf. Meestal is de vraag ‘platgeslagen’: in een survey bleek dat ongeveer twee derde van de adviseurs vindt dat ‘inkoop’ geen recht doet aan de complexiteit van het vraagstuk. Dan krijg je ofwel dat de adviseur aan de slag gaat op basis van de originele vraagstelling, maar dat helpt dan niet, of dat die eerst maar een ‘braaf’ voorstel doet om binnen te komen en vervolgens gaat afwijken van dat voorstel, om met het echte probleem aan de slag te gaan – maar dat overvalt de opdrachtgever ook dan. Dit speelt vooral bij de overheid, en al helemaal bij tenders.

Wat ik in de eerste plaats hiervan is hoe vragen bij mij binnenkomen. Standaard is dat: ‘doe ons maar een training’. Bij doorvragen gaat het soms om heel andere problemen, veelal rond leiding ven (voorbeeld) en sowieso is het rendement van een losse training zo ongeveer nul. Dus die vraag doet geen recht aan de complexiteit van het vraagstuk ‘beter schrijven’ en is inderdaad te plat of te smal. Ik kan gelukkig meestal zelf een voet tussen de deur krijgen en dat leidt dan tot een betere probleemdefinitie, meteen al of anders gaandeweg. Maar ik ben ooit wel eens bij een tender betrokken geweest waar nou eenmaal een boel trainingen waren ingekocht, terwijl er van alles loos was rond dat schrijven. Als onderaannemer was het leuk en interessant werk en verdiende ik er een aardig centje aan, maar als burger dacht ik wel eens: zonde van de publieke middelen. Maar ik zou daar niet zomaar een oplossing voor weten.

Ik herken de worsteling ook van schrijvende adviseurs, namelijk met de oorspronkelijke vraag of vragen. De ‘braven’ zijn geneigd zich daaraan te houden. Dat dat te ‘braaf’ is, daarmee confronteer ik ze wel eens. Ik herinner me een situatie waarin de opdrachtgever tien vragen had gesteld. Die één voor één beantwoorden, zo zei ik, lijkt meer op een proefwerk op school dan op een adviestekst. De uitdaging daar is dan om op zoek te gaan naar wat er ‘achter’ die tien vragen zit: de vraag achter de vraag. Waar zit die opdrachtgever écht mee? Bovendien zit er altijd tussen het stellen van de vraag en het beantwoorden ervan tijd. In die tijd kunnen zaken anders zijn komen te liggen. De kunst van goed adviserend schrijven is om een hoofdboodschap te brengen die nieuw, actueel en saillant is. Daar bedenk je dan de vraag bij – een soort omgekeerd proces. In de onderbouwing van de hoofdboodschap beantwoord je gaandeweg de ooit gestelde vragen, voor zover die nog relevant zijn. Zo schrijf je een tekst die op dat moment de opdrachtgever zo veel mogelijk vooruit helpt.

Ik heb al vaak gezegd: ‘en als je dat goed doet, gaat je opdrachtgever echt niet checken of je wel precies de oorspronkelijke vraag of vragen beantwoord hebt’. Maar dat schat ik misschien wat te rooskleurig in. Die opdrachtgevers zijn er misschien wel degelijk, of ander hun hoofden inkoop wel. Want dat begreep ik uit de white paper: veel opdrachtgevers zijn ontevreden over hun externe adviseurs. De reactie daarop is om nog stringentere inkoopvoorwaarden te formuleren, wat het hele probleem eigenlijk alleen maar versterkt. Ik heb daar geen oplossing voor, er is ook echt geen ‘quick fix’. Ik blijf het alleen wel ter discussie stellen.

De white paper was dus zeer de moeite waard.

Overeind blijft wel ook dat het sowieso immoreel is om te adviseren hoe je mensen zo verslaafd mogelijk maakt aan zware pijnstillers.

 

Generatieve AI als hulpmiddel bij het schrijven

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Lieve de Wachter hoorde ik in de afgelopen jaren zinnige dingen zeggen over schrijven met generatieve AI. Ik keek daarom uit naar het boek dat zij met drie collega’s schreef: Wetenschappelijk schrijven in tijden van AI. Waar ik vooral benieuwd naar was: zou daar nou eens een heldere instructie in staan voor het schrijven van goede prompts? Daar had ik al eens naar gezocht, en nog niet iets nuttigs gevonden.

Die instructie is er inderdaad, al duurde het lang voordat ik die tegenkwam. Het is namelijk een bijlage, op p. 231-232. Dat is achteraan het boek, maar bovendien had ik er bij doorbladeren overheen gekeken. Het zijn maar twee pagina’s immers, en die zijn niet eens vol. Het is één tabel, met zes prompt-elementen, elk voorzien van korte uitleg en een of twee voorbeelden. De elementen zijn taak, rollenspel, stappen, context, doel en vorm.  ‘Als het zo simpel is…’ dacht ik. Kennelijk overschatte ik de moeilijkheid, of hoopte ik nog iets wonderbaarlijks nieuws te leren ofzo. Dit soort dingen wist ik eigenlijk al, al had ik zo’n net lijstje niet kunnen geven. Ik wil volgende volgende week ChatGPT iets laten schrijven als experiment (voor een workshop over AI namelijk), dat ga ik met deze tabel eens sytematisch aanpakken, kijken of het lukt (wordt vervolgd dus).

Dat die instructie achterin staat en niet op een prominentere plek, heeft er mogelijk mee te maken dat dit in de eerste plaats een leerboek is over academisch schrijven, met daaraan gekoppeld de mogelijke ondersteuning daarbij van grote taalmodellen. Het gaat dus veel over wetenschappelijk teksten in het algemeen, gericht op studenten, hun schrijfproces volgend. Dat heb ik slechts vluchtig bekeken.

De toevoegingen over AI hadden meer mijn interesse. Die zijn nuttig en helder. Het is uitleg met tips, voorbeelden en opdrachten. Vooral de voorbeelden vond ik leuk om te zien: daarin komt aan de orde wat ChatGPT ‘doet’ met een tekst, bijvoorbeeld als je vraagt passieven weg te werken. Dat wordt dan eerst te persoonlijk (al denk ik daarbij altijd ook wel stiekem: waarom is dat toch zo erg in de wetenschap?), dan komen de passieven toch weer terug, dan iets met men, dan weer te persoonlijk… het is nog niet makkelijk, net zoals dat het voor een schrijver en bloed is, en zeker niet appeltje-eitje. Je moet dus altijd zelf kritisch blijven. De AI-tool laten uitleggen wat er verandert kan helpen.

Zo laten de voorbeelden ook zien wat er niet kan met AI. De inleiding sluit daarbij aan, bijvoorbeeld door duidelijk te maken dat AI de gegenereerde tekst niet echt begrijpt, maar alleen statistisch genereert, en dat dat zo z’n beperkingen heeft. Daaruit vloeien algemene regels voor gebruik voort, zoals dat je altijd zelf kritisch moet checken of er klopt wat er staat. Belangrijk principe is ook dat goed gebruik van AI bij het schrijven iteratief is, dus dat je niet zomaar tevreden bent met het eerste resultaat, maar dat gebruikt om je prompts te verfijnen en zo de tool ’te leiden naar het antwoord dat je zoekt’ (p. 22). In goede handen kan generatieve AI zo tot uitstekende teksten leiden.

‘In goede handen’, schrijf ik bewust. Ook na dit boek blijft mijn beeld onveranderd: je moet nog steeds zelf goed kunnen schrijven om je AI-tool te begeleiden. Misschien moet je het zelfs nog wel beter kunnen dan voorheen, want je hebt er ook meta-vaardigheden voor nodig: de tekst beoordelen en er prompts over kunnen formuleren. Als je dat goed doet, neemt AI je wat werk uit handen. In mijn ogen zit dat vooral op het gebied van samenhang bewerkstelligen, samenvatten en afwerken (eindredactie). Maar om nou te zeggen dat iets goeds schrijven als geheel er sneller of makkelijker van geworden is – nee. Daarvoor zijn wetenschappelijke teksten, maar ook de teksten van schrijvende professionals, te complex.

Dit boek is de moeite waard, maar het is wel nog maar een begin. Het is nog een beetje te veel stukjes over AI aan een bestaand, traditioneel schrijf-lesboek vastgeplakt. Dat is zelfs visueel zo: de AI-gedeeltes zijn blauwe kaders met een symbool ervoor, los te knippen van de hoofdlijn van het boek. Maar dat snap ik: je moet en wil ergens beginnen; aan een boek als dit is behoefte – voor veel schrijfdocenten is de omgang met AI nog een hele uitdaging. Dan is dit een goed begin. Een volgende stap is meer integratie. Ik kijk daarnaar uit!