Frappante lijdende vorm in een bericht op Sporza over het Deense kampioenschap tijdrijden. Het gaat er daar over dat Mads Pedersen, de latere kampioen, uit de bocht vloog en een kind aanreed. Dan staat er (het vet is van mij):

Pedersen kon de jongen niet meer ontwijken en knalde er vol tegenaan.

Het kind maakte een flinke smak tegen het asfalt, maar Pedersen zelf bleef wonderwel recht. Meer nog: zijn rechtervoet werd meteen weer ingeklikt en de winnaar van Gent-Wevelgem vlamde gewoon door. Gelukkig bleef ook de jonge toeschouwer ongedeerd.

Ik ben natuurlijk geen neutrale lezer van lijdende vormen, ooit mijn promotie-onderwerp, maar ook een neutralere lezer hiervan (manlief) zei: net alsof iemand anders dat doet, dat inklikken. En ja, zo ervaar ik het ook, en dat kan ik beredeneren op basis van mijn proefschrift: in de tekst ligt het perspectief bij Pedersen, de hoofdpersoon, met even een korte verschuiving naar het kind. Je ziet het perspectief in dit fragment aan de vele malen dat Pedersen subject is, handelende persoon, ook in dit fragment. Zelfs nog een keer als samentrekking (bij knalde) en omschreven (op zo’n typische sportmanier): de winnnaar van Gent-Wevelgem. 

Het is heel raar om zo’n soort centraal figuur buiten beeld te laten in een lijdende vorm. Want dat is wat passieven doen: ze roepen de gedachte aan een handelende persoon (de ‘inklikker’) op, maar geven het signaal af dat die niet centraal staat. Dat betekent dat de zin met werd ingeklikt sowieso een perspectiefbreuk oplevert, van wel-Pedersen naar niet-Pedersen. En omdat het raar is om Pedersen in een tekst over Pedersen niet centraal te zetten, lijkt het dus even alsof hij het niet zelf is die inklikt. Maar dat kan niet, hoor, zeg ik maar voor mensen die er geen ervaring mee hebben: je kunt echt alleen maar zelf je voet in je pedaal klikken als je aan het fietsen bent (‘doorvlamt’).

Het is zo’n zinnetje waarvan ik me afvraag: wat zou er, waarschijnlijk helemaal of grotendeels onbewust, door het hoofd van deze schrijver zijn gegaan toen die voor deze formulering koos? Daar is in de taalwetenschap heel weinig over bekend. Ik kan alleen maar speculeren: ik denk dat het is omdat de schrijver graag de winnaar van Gent-Wevelgem kwijt wilde, mogelijk ter afwisseling. 

Als je de lijdende vorm wegwerkt, krijg je namelijk dit, althans, zo zou ik het doen:

Hij klikte zijn rechtervoet meteen weer in en vlamde gewoon door

En dan is die omschrijving dus weg en die kan niet makkelijk terug, want dan krijg je een nieuwe perspectiefbreuk: 

Hij klikte zijn rechtervoet meteen weer in en de winnaar van Gent-Wevelgem vlamde gewoon door

Ook dan lijkt het er even op dat de winnaar van Gent-Wevelgem iemand anders is dan hij, zo werken zulke volledige naamwoordgroepen.

De oplossing ligt dan in ofwel ‘kill your darling’ (dan maar niet over Gent-Wevelgem, doet er eigenlijk ook niet zo veel toe) ofwel kijken of de omschrijving zonder problemen naar ergens anders in de tekst kan. Vast wel.