In de actuele editie van het Tijdschrift voor Taalbeheersing (nr. 1 van jaargang 42, 2020) staat een artikel van Astrid van Winden e.a. met een overzicht van normen voor goede alinea’s zoals die in lesmethoden voor het voortgezet onderwijs staan. Het gaat om alle normen, dus van markeringen met witregel en/of inspringen via thematische samenhang tot samenhang tussen de zinnen ervan. De auteurs zijn voor elk van die normen nagegaan of er in de wetenschappelijke literatuur evidentie voor is, dus of de norm hout snijdt. Dat blijkt aardig het geval te zijn. Leuk artikel, waar ik wat aan heb: het geeft overzicht en het is fijn om te weten dat de bekende normen (die ik ook hanteer in trainingen) ergens op slaan.

Tijdens het lezen viel me ineens wel wat op wat ik me niet eerder had gerealiseerd: de metaforen waarin we over de functie van de kernzin praten, conflicteren:

• In de piramide-, zandloper of trechtermetafoor is de kernzin smal: het topje van de piramide (bij ‘kernzin voorop’), het het middelste stukje van de zandloper (‘kernzin in het midden’) of onderste stukje van de trechter (‘kernzin achteraan’). Het artikel gebruikt deze metafoor, en ik natuurlijk ook – het hele piramideprincipe berust erop.
• In de paraplu-metafoor is de kernzin breed: die overkoepelt (koepel is overigens ook een metafoor) de hele alinea; de rest van de zinnen werkt ‘m uit. Het artikel gebruikt die niet, maar ik wel, niet alleen voor alinea’s, maar ook voor de hoofdboodschap van de hele tekst.

En zo realiseerde ik me dus dat ik tegenstrijdige signalen afgeef over of de kernzin smal of breed is – beide begrippen zijn overigens ook wéér metaforen, abstracte, ruimtelijke in dit geval. Het is echt lastig om over dit soort abstracte zaken als functies van zinnen te praten zonder metaforen te gebruiken. Dat is ook niet mijn doel, maar ik ga wel iets scherper letten op mijn eigen metaforen.

Dit staat dus niet in het artikel, maar dat het me tot zo’n inzicht inspireert, pleit ervoor!