Er zijn twee soorten ‘waarom’ – ik wilde daar al langer eens over bloggen toen ik gister deze tweet + retweet zag waarmee ik het goed kan uitleggen:

Beide tweets gaan in op de vraag ‘waarom storm Ciara?’. Het eerste antwoord (van Shabir) bevindt zich in het domein van de zin- en betekenisgeving (vaak, maar niet per se, religieus); het tweede, van Max, in dat van de natuurwetenschappelijke mechanismen.

Met waarom kun je beide domeinen bevragen, al is voor dat mechanische mogelijk waardoor de betere vraag – in de tweet staat niet voor niets doordat en niet omdat. Nederlands maakt in de taal wel een verschil tussen de twee domeinen, maar niet heel strak: waarom en omdat kunnen in allebei.

Filosofisch en theologisch relevant is overigens dat je iemand die redeneert in het redengevende domein niet met argumenten uit het mechanische kunt overtuigen – je praat dan langs elkaar heen. Bovendien kun je niet vanuit het mechanische het al dan niet bestaan van God aantonen, want dat vraagstuk bevindt zich in het andere domein. Althans, voor iedereen met een beetje moderne en volwassen geloofsopvatting.

Ik heb zelf het onderscheid geleerd aan de hand van ziekte als voorbeeld. Als iemand vraagt ‘waarom heb ik griep?’ kun je antwoorden met een verhandeling over virussen, weerstand en immuniteit. Maar daarmee geef je dus geen antwoord op de vraag wat die ziekte voor iemand betekent – de zin ervan. Dat kunnen van die dingen zijn als ‘straf van God’ tot ‘het werd kennelijk tijd dat ik eens even rust nam’.

In het piramideprincipe speelt het verschil maar zelden een rol. Ik heb een enkele keer wel ‘leerders’ gehad die de waarom-vraag te filosofisch gingen beantwoorden – die verstonden hem als zingevingsvraag dus. Meestal zijn de waaroms in het piramideprincipe echter mechanistisch, al wil dat niet zeggen dat een puur mechanistische verklaring tot een overtuigende structuur leidt.

Laatst zag ik bijvoorbeeld een hoofdboodschap die een probleem omschreef: vertraging bij een project. Vraag: waarom is het project vertraagd? Dan kun je mechanistisch gaan kijken naar wat er waar en wanneer hoe veel te lang is blijven liggen. Maar dat zegt nog niks: het is eigenlijk alleen een gedetailleerdere beschrijving van het probleem. Ik moest wat dieper graven, en toen bleken onhandige aannames bij de start van het project de onderliggende reden te zijn. Dat deed het ‘m wel in de piramide, maar is toch ook meer oorzaak dan reden (waardoor?).

Bij een adviserende hoofdboodschap heb je geen verklarende mechanismen, want je kijkt in de toekomst. Maar de basis van de argumentatie is vaak wel mechanistisch, althans, dat geldt voor de voorbeelden die me te binnen schieten, zoals argumentatie op basis van gelijkenis (‘best practice’) of van calculaties (besparingen x, y en z leveren samen het totaal op – overigens geen bevredigende structuur, vind ik, want meer rekensom dan verhaal).

Ik ga de komende tijd eens opletten of ik echte redengevende waarom’s tegenkom in het werken met het piramideprincipe!