Ik schreef onlangs op verzoek van een opdrachtgever onderstaand stuk over het waarom van schrijven volgens het piramideprinicpe en het nut van externe begeleiding daarbij.

Een artikel in een blad over zoogdieren had als kop ‘En… werkt zo’n faunapassage?’ (bron) Interessante vraag, dus ik wilde het antwoord wel weten. Aan het eind van het artikel kon ik hem niet met ‘ja’ of ‘nee’ beantwoorden, en zelfs niet met iets ertussenin. Dat is een schrijfblunder, vind ik, maar in zoverre onschuldig dat ik niets met faunapassages hoef, ik was slechts geïnteresseerd. Anders wordt dat als ik bijvoorbeeld wel zou moeten beslissen over de aanleg ervan. Dan wil, nee, móet ik het antwoord  weten en laat de tekst me dus in de steek. Het piramideprincipe is een instrument dat ervoor zorgt dat lezers van een zakelijke tekst zo’n antwoord krijgen.

In organisaties worden talloze teksten geschreven waarmee de lezer iets moet: er moet iets uitgevoerd, opgelost, besloten, aangepakt, gestopt worden. Maar wat precies, en waarom en hoe? Veel zakelijke teksten geven daarop net zo’n wazig antwoord als het faunapassage-stuk. Die teksten bevatten veel informatie, feiten, kennis. Maar wat de betekenis ervan is voor de lezer, dat blijft in het midden. Dus is de lezer vrij om zijn eigen draai te geven aan de feiten. Hij kan dan dus wel eens tot een heel andere conclusie komen dan de bedoelde. Of helemaal geen conclusie trekken, en dan gebeurt er dus niets met dat mooie rapport.

Het piramideprincipe grijpt op dit probleem aan: het daagt schrijvers uit om de betekenis van je gegevens expliciet te maken voor de lezer, met het oog op diens belangen, vragen, zorgen. Welke lezersvraag beantwoord je in je stuk? Wat is daarop precies je antwoord? Wat zijn je argumenten daarvoor of hoe moet de lezer het gaan aanpakken? De eerste stap van piramidaal schrijven is het ordenen van de inhoud op basis van die vragen. Zo ontstaat een logische structuur onder een kernachtige hoofdboodschap.

Stap twee is het optimaal toegankelijk maken van de tekst voor de lezer. Zodat alle lezers, ook die met grote haast, makkelijk de bedoelde hoofdlijn te pakken krijgen. Dat is fijn voor lezers : het piramideprincipe maakt teksten zeer lezergericht, wat helemaal belangrijk is als de lezer de klant is, want zo schrijven komt dan neer op klantgericht werken. Maar het is ook in je eigen belang als schrijver, want je wilt iets bereiken met je tekst. (Zo niet, schrijf dan niet.)

Schrijven volgens het piramideprincipe kun je in een training leren, en vervolgens kun je er zelf mee aan de slag. In de praktijk is de inzet van tekstadviseurs echter ook na zo’n training nog wenselijk. Daar zijn drie redenen voor:

• Het toepassen van het piramideprincipe is voor veel schrijvende professionals weerbarstig. Ze zijn zo schrijven niet gewend, ze vinden het eng (je steekt er je nek mee uit), ze vinden dat de lezer zelf maar moet bepalen wat de strekking is, ze vinden expliciet zijn niet passen in de organisatiecultuur, ze vinden het niet ‘objectief’, ze vinden het moeilijk (zie ook het vorige punt), ze kennen hun lezer eigenlijk niet goed genoeg en ze hebben zo nooit leren schrijven, want in het hoger onderwijs leer je inhouds- en proceduregericht schrijven. Een schrijfbegeleider kan al deze bezwaren helpen ondervangen.
• Piramidaal schrijven is en blijft een stevige inspanning, waarvan het succes niet altijd gegarandeerd is. Een schrijfcoach kan helpen de slaagkans te vergroten en kan de inspanning behapbaarder maken. De inspanning zit hem vooral in het denkwerk dat nodig is om de materie tot in de puntjes logisch en toegankelijk te maken voor de lezer. De hulp zit hem in het samen nadenken, waarbij de schrijfcoach vooral kritische vragen zal stellen.
• Schrijvende professionals zijn gebaat bij een buitenstaander als meedenker omdat ze anders het risico lopen slachtoffer te worden van de curse of knowledge: het gegeven dat je je, je eenmaal iets weet, niet meer voor kunt stellen dat iemand anders dat níet weet. Schrijvende professionals zijn hoogopgeleide vakspecialisten, en vanuit die positie schatten ze de kloof die zij moeten overbruggen met leken, burgers, beslissers en andere niet-specialisten standaard als te klein in. Een buitenstaande representeert de lezer en  verpersoonlijkt zo de kloof, zodat de schrijver hem kan overbruggen. Niet voor niets hebben zelfs de beste auteurs een kritische redacteur nodig!

Je kunt het piramideprincipe zien als een instrument voor beter denk- en schrijfwerk. Een tekstadviseur leert je het instrument te gebruiken, hij daagt je uit om het daadwerkelijk toe te passen, en hij helpt bij het overwinnen van de hobbels in de praktijk. Daar leer je zelf van, maar je teksten worden er ook beter van. Je lezer zal je dankbaar zijn.