In mijn werk heb ik veel te maken met wat ik ‘Schemerengels’ noem: Nederlands waar het Engels nog doorheen schemert. Ik weet meteen waar ik aan toe ben als er kritisch staat waar het kritiek (critical) moet zijn en opwindend voor spannend (exciting). Onlangs kon ik het niet laten om bij een redactionele ingreep waarin ik acteren door handelen verving in een opmerking iets te schrijven als: ‘acteren doe je op het toneel’.

Intrigerend vond ik onlangs een geval van sleutel: is dat het ding waarmee je een deur opent of iets cruciaals, zoals in key success factors? Op het symposium over digitale veiligheid van mijn opdrachtgever het Adviescollege ICT-toetsing afgelopen donderdag wist ik bij ‘gerichte aanval op sleutel ICT-beheerders’ niet hoe het zat. Nouja, het zal niet hun fysieke sleutel geweest zijn, maar er zijn ook digitale sleutels – in Vlaanderen is het een soort DigiD bijvoorbeeld, en ik kan me voorstellen dat ICT-beheerders ook zoiets hebben. Maar de aanval kan ook gericht zijn geweest op de belangrijkste ICT-beheerders, als in sleutelfiguren. 

Daar komt natuurlijk ook het probleem van de losgeschreven samenstellingen om de hoek kijken. Daar wemelt het bij Schemerengels van. Wat me daar de laatste tijd aan opvalt, is dat die samenstellingen soms heel lang zijn, en dat simpelweg de spaties verwijderen niet tot goed Nederlands leidt. Weer van het symposium: internet natiestaat interceptie capaciteiten. Internetnatiestaatinterceptiecapaciteiten – nee. Ik denk dat het iets moet worden als ‘de capaciteiten om het internet van een natiestaat te onderscheppen’, maar ‘het vermogen van een natiestaat om internet te onderscheppen’ kan ook. Net als bij de sleutel ICT-beheerders ontbreekt het me aan de benodigde vakkennis om te weten wat de juiste oplossing is.   

Vier zelfstandig naamwoorden op een rijtje, en zoek het verband maar uit. Het Engels is daarin, zo lijkt me, abstracter dan het Nederlands, door het impliciet laten van dat verband – het enige wat je hebt is de volgorde. Vier is een extreem geval, maar bij het redigeren heb ik er soms met twee of drie waar ik ook een voorzetsel voor nodig heb om er ‘echt’ Nederlands van te maken. Dat voorzetsel expliciteert de relatie. Bijvoorbeeld: de combinaties van eigennaam met iets: het EU leiderschap, het <bedrijfsnaam> management, de <bedrijfsnaam> aanpak, enzovoort. Die herschrijf ik met van. Het lijkt wel alsof het Nederlands dat explicietere verband afdwingt.

Nou zijn de meeste Schemerengelse samenstellingen wel te begrijpen, maar internet natiestaat interceptie capaciteiten vond ik een puzzeltje. Sterker nog, internet nation interception capabilities ofzoiets lijkt me óók puzzelen voor Engelstaligen. Althans, als het geen dagelijkse kost voor je is. Als je er elke dag praat of leest of schrijft, is het ongetwijfeld gesneden koek. Dat is een algemeen verschijnsel: experts communiceren abstract over hun eigen expertise. Onderling is dat geen probleem, maar voor buitenstaanders wel. Als relatieve buitenstaander heb ik me op het symposium prima vermaakt met dat puzzelen. 

In verschillende situaties (werk, privé, politiek) heb ik de afgelopen dagen teksten onder ogen gekregen waarvan ik dacht: véél te lang. Het mag echt wel wat minder. 

Ik heb geen bezwaar tegen lange teksten. Maar mijn leesinspanning moet wel wat opleveren. Mijn probleem met de lengte van de zakelijke teksten van de laatste tijd was vooral dat er heel veel blabla in stond – inkt op de pagina maar weinig informatie, of wel informatie zonder betekenisvolle strekking voor mij of mogelijke andere lezers. 

Te lange teksten is een typisch symptoom van de mismatch tussen lezen en schrijven. Niemand zegt als lezer: goh, wat jammer dat dit rapport zo kort is, ik zat er net zo lekker in. Maar als die lezer gaat schrijven, wordt de tekst vaak toch onnodig lang. Het is een moeilijk te onderdrukken neiging die maar deels te maken heeft met pure schrijfvaardigheid. Het is meer een mentaliteits- en bewustzijnskwestie.

Waarom schrijven mensen toch zo veel? Ik kan de volgende redenen bedenken:

• De schrijver is zelf nog niet uitgedacht en dumpt alles wat mogelijk relevant is op papier. Dit viel me recent echt op: het leek soms wel alsof de tekst een lange aanloop nam die dienst deed als warming-up voor de schrijver. Alle uitgangspunten, de historie, overwegingen, relevante andere ‘beleidskaders’…. in één geval was ik daarop afgehaakt en had ik niet gezien dat het interessantste gedeelte, jawel, in de bijlage stond, helemaal achteraan. Echt waar! Dit is het punt waar het piramideprincipe en ‘hoofdboodschap voorop’ op aangrijpt. Oftewel: dit is een schrijfvaardigheidskwestie, of kan dat zijn. Je kunt op dit punt goed beter leren schrijven, maar dan moet je dat nog wel willen en doen natuurlijk.
• Het timmert de tekst juridisch alvast dicht, ook al is dat nog niet aan de orde.
• De schrijver streeft naar volledigheid. 
• De schrijver trekt er een rookgordijn mee op – het is stiekem niet de bedoeling dat de tekst helder en lezergericht is, of elke lezer kan er wel wat van diens gading in vinden. 
• Het ‘hoort’ zo, ‘zo doen we het altijd’ – een beleidstekst hoort nou eenmaal een lange aanloop te hebben bijvoorbeeld. In sommige gevallen gaat het zelfs om copy-paste van een eerdere editie. 
• Een kortere tekst zou voor het gevoel van de schrijver niet serieus genomen worden – hangt samen met statusangst, dus dat de schrijver zelf niet serieus genomen wordt dan.
• Het maakt de tekst generiek en dus vaker bruikbaar: in verwante andere situaties kun je volstaan met alleen de kern te veranderen.
• Het houdt zichzelf in stand in de zin van: als de tekst uitdijt, moeten er dingen bij om het behapbaar te maken, zoals een inhoudsopgave, inleiding en hoofdstukindeling. Dat zijn weliswaar manieren om de tekst toegankelijk te maken voor de lezer, maar als het allemaal al vrij nietszeggend is, voegt dat ook nietszeggend volume toe. Denk aan een hoofdstuk met als titel ‘Overige aspecten’ – en dat staat dan dus ook in de inhoudsopgave. Heb je niks aan.  

Als jullie nog andere redenen weten waarom teksten uitdijen, hoor ik ze graag.