Maandelijkse archieven: oktober 2025

Burger slaat op de vorm

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Als taalkundige en vegetariër ging ik nogal zuchten bij de ophef een paar weken geleden over de vegetarische hamburger en de plantaardige schnitzel, die leidde tot een Europees verbod op die namen: een stap in de verkeerde richting, minachting van de consument, en het Europarlement zou zich met belangrijkere dingen bezig moeten houden. Gister verscheen er op Neerlandistiek.nl een bijdrage die er voor mij nog een nieuw, taalkundig argument aan toevoegt: woorden als burger, schnitzel en worst verwijzen niet naar de ingrediënten, maar naar de vorm van het eten. Vandaar ook bijvoorbeeld chocolade-ei. Als de vegetarische schijf aanslaat, is er een kans dat het ‘omslaat’: dan heb je straks schijven met vlees erin. Kan het Europarlement weer opnieuw beginnen! 

 

Nood aan input

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Toen ik jaren geleden (2005, dus nog voor het ontstaan van dit blog), in een groepje de Artist Way cursus deed, pikte ik van een groepsgenote een nuttig idee op: dat je in je leven periodes hebt waarin je meer op ‘output’ gericht bent, en andere periodes meer op ‘input’. Dus dat je soms een creatieve dadendrang hebt, productief bent, en dan weer meer ‘opslurpt’, inspiratie put uit andere dingen. Ik herkende dat toen meteen, en ik denk al twintig jaar regelmatig in die termen over mijn leven (dank, Renée!).

Op het ogenblik is het duidelijk een periode van input. Ik merk dat aan weinig inspiratie om hier te schrijven, maar ook aan de gretigheid waarmee ik lees. Ik had het hier al over Trinity (ik heb inmiddels ook het vervolg gelezen, dat kende ik niet van vroeger – in het Engels, niks opgevallen aan de komma’s, wel bijna 900 pagina’s!) en Hardlopen als lichaamswerk, maar dat zijn  maar twee boeken van de, pak ‘m beet, tien? twaalf? die ik sinds mijn vakantie gelezen heb. Deze week had ik twee geweldige boeken te pakken waarover ik onlangs had gehoord: Muizenleven en Een tijd als deze. Smullen.

Nou zijn periodes dat ik veel lees juist ook wel eens goed voor dit weblog. Dan verschijnt er interessante vakliteratuur bijvoorbeeld, en daar schrijf ik dan over. Maar dat is al een tijdje niet zo, althans: er verschijnen heel weinig boeken over schrijven (dat is elders ook al gesignaleerd, ik weet alleen niet waar). Ik denk dat het komt omdat niemand meer iets zinnigs durft te zeggen over schrijven in het algemeen en schrijven door professionals in het bijzonder zonder de rol van AI daarin mee te nemen. Die is nog zo in beweging dat wat je beweert mogelijk bij verschijnen van het boek alweer achterhaald is. 

Ik kon me niet herinneren wanneer ik het hier voor het laatst over een interessant schrijfboek had. Ik heb het opgezocht, het blijkt bijna een jaar geleden te zijn, en jawel hoor: het ging over schrijven met AI. Ik denk nu: daar hebben Lieve de Wachter en co toen hun nek mee uitgestoken. Het is wachten op de volgende schrijver-over-schrijven met lef. 

Als ik in het afgelopen jaar iets heb gemist, houd ik me aanbevolen voor tips. Sowieso trouwens.

 

 

Schrijven vraagt om precisie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op mijn sportblog heb ik net verslag gedaan van het luisteren naar en lezen van Bram Bakker over hardlopen als lichaamswerk. Ik vond het interessant om zo het verschil tussen gesproken en geschreven woord te ervaren: waar ik het na de lezing (of eigenlijk: het kringgesprek) niet zo erg vond om niet precies te weten wat hij bedoelde, vond ik dat na het lezen van het boek wél erg. In mijn leesverslag schrijf ik:

De kern ontbreekt (hoofdboodschap met omschrijving van het kernthema), de structuur is onduidelijk (het lijkt een stapel columns met een nietje erdoorheeen), inhoudelijk spreken dingen elkaar tegen, van die twee interviews ontgaat me de ‘so what’ (wat is de strekking in het licht van het boek?) en ik weet ook niet wie de beoogde lezer is. Prestatiegerichte lopers, mensen  met ‘oud zeer’ die baat kunnen hebben bij lichaamswerk, (aanstaande) begeleiders van runningtherapie? Dat lijkt per hoofdstuk te verschillen.

Ik hanteer daar normen die ik nevernooitniet voor een gesprek zou gebruiken, want daar in het normaal dat je van de hak op de tak springt, jezelf in net iets andere woorden herhaal, af en toe zwamt, jezelf tegenspreekt, fouten maakt, enzovoort – gesproken taal is rommelig. Verderop in mijn post noem ik een passage ‘warrig’. Als ik die alleen had gehoord, was dat me mogelijk amper opgevallen. Als luisteraar heb je niet eens de tijd om zo’n passage nog eens door te nemen om te kijken of je het snapt.

Ook noem ik iets wat in een gesprek geen rol speelt: uit een tekst moet af te leiden zijn wie de beoogde lezer is (de ‘expressieve boodschap’), maar bij een gesprek neemt de ontvanger zelf deel en hoef je dus niks af te leiden, dat is veel directer. Het is immers ook waar het om gaat: je doet dat samen. Bij behoefte aan meer precisie en begrip is het de verantwoordelijkheid van de ontvanger om door te vragen. Bij een tekst kan dat niet en ligt de verantwoordelijkheid voor helderheid en voldoende diepgang bij de schrijver.

Het doet me denken aan het verschil tussen presentatiemateriaal en geschreven tekst. Het eerste is vooral gericht op het op gang krijgen van iets bij de ontvanger door middel van interactie, het tweede moet preciezer en steviger onderbouwd zijn en dient voor diepere verwerking. Het is een van de redenen waarom het zo moeizaam is om één ‘slidument’ te gebruiken voor een presentatie en een zelfstandig leesbare tekst. De communicatieve functies liggen te ver uit elkaar.

Iets op gang krijgen door middel van interactie, daarin slaagde het gesprek vorige week. Het lezen leidde echter helaas niet tot de extra verdieping die een goed boek wel voor elkaar zou kunnen krijgen. Dat zet me weer op scherp voor mijn dagelijkse werk: als ik redigeer, móet ik de lat hoog leggen!

 

John Searle RIP

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Via Neerlandistiek.nl hoorde ik dat John Searle onlangs is overleden. Ik heb nooit de eer gehad om hem in het echt mee te maken, maar ik heb wel veel aan zijn werk gehad – en nog steeds. Wat zijn bijdrage aan de taalwetenschap is geweest, staat helder uitgelegd in dat stuk op Neerlandistiek.nl: als geen ander heeft Searle duidelijk gemaakt dat de strekking van een taaluiting belangrijker is dan de letterlijke betekenis ervan.

In meer detail: dat je met die strekking dingen in de werkelijkheid kunt veranderen, mits er aan bepaalde voorwaarden is voldaan. En dat ’taalhandelingen’ sowieso aan geslaagdheidsvoorwaarden moeten voldoen. Als iemand onder de juiste voorwaarden zegt ‘ik veroordeel u tot 20 jaar gevangenisstraf’, dan is dat zo.

Searle’s vondst dat we verzoeken doen door zo’n geslaagdheidsvoorwaarde te bevragen (‘kun je mij het zout aangeven?’ bevraagt de vaardigheid die iemand moet hebben om het verzoek te honoreren) – ik kan me nog herinneren dat ik dat een joekel van een inzicht vond. Het is bovendien een zeldzaam soort wetmatigheid in ons vakgebied. Een wet die we allemaal toepassen zonder ons er bewust van te zijn.

In mijn dagelijkse werk speelt de taalhandelingstheorie een rol in de zin dat bij het type formele, geschreven communicatie zoals dat van adviesrapporten, de strekking niet altijd zo goed te raden is voor de lezer. Van ‘kun je mij het zout aangeven?’ weten alle moedertaalsprekers wel dat het bedoeld is als een indirect verzoek. Schrijvende adviseurs kunnen feiten op een rijtje zetten en dan aannemen dat hun lezers wel weten wat ze ermee bedoelen. Maar hoe minder je deelt, des te moeilijker is dat voor de ontvanger. Ik geef dus vaak als feedback: ‘maak de strekking expliciet’. Bijvoorbeeld als van een maatregel een bepaald risico ‘gemiddeld’ is – moet je het dan doen of niet?

Overigens, het piramideprincipe is een instrument voor het expliciteren van dit soort strekkingen: door over die feiten-op-een-rijtje de vraag ‘so what?’ te beantwoorden, maak je de strekking van de onderliggende niveaus expliciet.

Ik ben dus schatplichtig aan John Searle. Het spijt me om te lezen dat zijn laatste jaren treurig zijn geweest, ik wist daar niets van af.