2,5 jaar geleden maakte ik voor het eerst mee dat een deelnemer aan een introductietraining piramideprincipe de richting van de vragen daarin wilde omdraaien. In het piramideprincipe wordt de verticale samenhang van onder naar boven bepaald door ‘wat betekent dit samen?’ (dus?/so what?) en van boven naar onder door waarom of hoe. Het gesprek met de deelnemer over die tweede kwestie beschreef ik toen als volgt:

Op dezelfde manier, zo zei hij, kon je ‘waarom?’ andersom begrijpen, want als antwoord op die vraag kun je de samenhang duiden. Dus als je een setje maatregelen op detailniveau hebt, kun je daarover ‘waarom?’ vragen in de zin van ‘waarom moeten we dat doen’? Het antwoord geeft dan de samenhang: de hoofdboodschap, bottom-up. Maar dat is precies andersom dan hoe het piramideprincipe de ‘waarom’-vraag hanteert, top-down: over de hoofdboodschap, leidend tot argumenten daarvoor.

Vorige week overkwam het me weer, precies deze vraag. Ik kon toen, net als die eerste keer, eigenlijk niet heel veel meer uitleggen dan: gebruik de vragen zoals het principe het uitlegt, dus hanteer het instrument zoals het bedoeld is, anders gaan de dingen onhandig door elkaar lopen.

Er was een doorgewinterde piramideprincipe-gebruiker bij die training – hij had net afgetrapt en een break-out-groepje begeleid. Hij vulde me aan: het gaat niet om de mogelijke vragen die je zou kunnen stellen, maar je stelt het je voor als een vraag-antwoord-dialoog met de lezer. Als schrijver/onderzoeker kun je je bij een los setje maatregelen nog wel afvragen waarom iemand dat zou moeten doen, maar dat is dan in het luchtledige. Je lezer weet dat jij bezig bent met het oplossen van een probleem. Het waarom van de losse maatregelen spreekt daarom voor zich.

Ik was blij met die aanvulling, sterker nog: ik leerde er ook van. Ik had het zelf niet bedacht, maar het klopt helemaal. Er is wel degelijk logica achter de richting van de vragen, het is niet alleen maar een kwestie van ‘zo moet het nou eenmaal’. Als je geneigd bent de vragen om te keren, denk je dus te zeer als schrijver/onderzoeker en niet genoeg vanuit het perspectief van je lezer. Van zulke nieuwe inzichten word ik blij.

Het doel van de introductietraining van vorige week was om de deelnemers het besef bij te brengen van wat het betekent om de lezer écht centraal te zetten in je schrijven. Ik denk dat deze ene opmerking daar een fraaie bijdrage aan was. Bedankt, Rob!

Sinds de vorige post was het hier wat langer stil dan gebruikelijk, ik heb het dan ook veel drukker dan gebruikelijk, door een samenloop van omstandigheden. Veel van die drukte is door wat ik het liefste doe: met een projectleider of team nadenken over hun structuur. Het viel me daarbij een paar keer achter elkaar op dat iets waarvan ik dacht dat het een kleine opmerking was, tot een hele discussie leidde. Die discussie was dan weliswaar tijdrovend en vaak heel inhoudelijk, maar ook nodig: het team zat nog niet op een lijn en had dus wat losse eindjes laten hangen.

Mijn opmerkingen waren weliswaar gebaseerd op het toepassen van de regels van het piramideprincipe, maar niet gebaseerd op de hogere eisen aan de logica daarvan ofzo. Ik hoefde er zelf niet veel denkwerk aan te verrichten om er feedback over te kunnen geven. In twee gevallen dacht ik zelf eigenlijk dat het alleen een redactioneel probleem was, gaf ik mijn feedback argeloos, en was ik vervolgens verrast dat ik ‘per ongeluk’ iets nogal fundamenteels te pakken had:

• Bij een team stonden er twee kandidaten voor de hoofdboodschap. Het ging om iets gewoon ‘doen’ of om ‘leren door doen’. Voor de onderbouwing maakt dat uit, want onder doen kun je volstaan met het omschrijven van de acties, maar bij leren moet er ook nog iets komen van evalueren of de balans opmaken ofzo – alleen doen is immers nog geen leren. We hadden het daar al eerder over gehad, en ik dacht dat het doen was geworden en dat leren per ongeluk was blijven staan. Dus ik zei: maak niet stiekem multiple choice van de hoofdboodschap, haal dat over leren weg. Nou, de discussie was dus kennelijk eerder níet beslecht. Het is goedgekomen, maar dat kostte wel een groot deel van de twee uur die we hadden. 
• Bij een ander team stond er boven een hoofdstuk een inhoudelijke kop waarvan ik dacht: dat is vast per ongeluk nog uit een oude versie. De inhoud werd namelijk niet afgedekt door de tekst van het hoofdstuk. Dus ik zei: pas dat kopje nog even aan. Maar het bleek wel degelijk het bedoelde kopje te zijn, met daarin de bedoelde hoofdboodschap van het hoofdstuk. De onderbouwing ervan ‘zweefde’ tussen de regels door, werd hooguit hier en daar even aangestipt, in elk geval niet prominent genoeg. Ik zag het pas toen de schrijvers me erop wezen. Maar dat is niet genoeg dus. De boodschap er luid en duidelijk in krijgen leidde tot een herverkaveling van het hoofdstuk: andere paragraafindeling, paragraaf erbij, nieuwe inleidende tekst. Dat kostte een uur, het was mijn eerste opmerking van veel meer, en we hadden maar twee uur. Ik dacht nog: als het de hele tijd zo gaat, kost dit dagen. Maar gelukkig ging de rest vlotter.

Precies om deze redenen zijn die regels van het piramideprincipe er: ze dwingen je tot het uitknobbelen van de logica, zodat je die transparant kunt maken. Ik werk nu bijna dertig jaar met het piramideprincipe; de kracht ervan weet me regelmatig nog steeds te verbazen.