Maandelijkse archieven: maart 2025

AI en ethiek

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen zaterdag was ik naar een middag van het Humanistisch Verbond over de kansen en risico’s van AI. Leuk om kennis te maken met het HV in Zeeland en dit onderwerp trok me naar Middelburg vanwege mijn bemoeienis met schrijven en AI. De middag bestond uit twee delen: eerst twee inleidende sprekers, over AI in het algemeen en de ethische vragen erover in het bijzonder, en daarna gingen we in kleinere groepen uiteen voor een moreel beraad rond een casus. 

In de inleidingen hoorde ik een paar nieuwe dingen die vooral mijn begrip van AI vergrootten. Oscar Bastiaens benadrukte, in de voetsporen van Heidegger, dat technologie niet alleen de wereld onthult, maar ook de relatie tussen ons en die wereld verhult. AI beïnvloedt ons zo ook; in die context viel het woord dataficering van het denken. Nieuw woord voor mij, maar ik herkende het meteen. Heidegger ga ik lezen.

Tijdens het moreel beraad vond ik het interessant om mijn ongemak te onderzoeken. Ik voelde dat bij de casus over het gebruik van AI voor het stellen van medische diagnoses. Stel dat AI dat aantoonbaar beter kan dan een arts, zou ik er dan blind op varen? Rationeel was mijn antwoord ja, maar daar kreeg ik toch een knoop van in mijn maag. Die bleek onder andere te maken te hebben met de grote afhankelijkheid van technologie die zo ontstaat. Met z’n allen leggen we ons lot zo wel heel erg in de handen van zo’n systeem en het bedrijf dat dat maakt. Stel dat daar dan problemen mee ontstaan – zoals we op dit moment zien met beïnvloeding van de politiek door grote social-media-bedrijven – hoe dan verder?

Over schrijven met AI bedacht ik zelf gaandeweg twee dingen, allebei naar aanleiding van de constatering in het moreel beraad dat als we het stellen van diagnoses overlaten aan AI, artsen dat dan niet meer hoeven te leren en het ook verleren:

  • Dat is een verlies, maar mogelijk niet alleen maar. Mijn opa is ergens rond z’n 45e gestopt als huisarts en bedrijfsarts geworden omdat hij het stellen van diagnoses een te grote verantwoordelijkheid vond – althans, zo zag mijn moeder dat. Mijn opa was misschien langer huisarts (in een klein dorp in de jaren ’40) kunnen blijven als hij dat voor hem zware onderdeel van zijn werk aan technologie had kunnen uitbesteden. Ik vertelde dat zaterdag in de groep, en trok voor mezelf nog een conclusie: de meerwaarde van het benutten van AI kan per persoon verschillen. Wat voor de een verlies is, is voor de ander winst. Dat geldt voor schrijven met AI dan dus ook.
  • Als AI inderdaad, zoals in onze casus, 10 procent beter is in diagnosticeren van kanker dan een arts (van 90 naar 99 procent juist), dan is het rationeel om het aan AI over te laten. Dat is echter bij schrijven met AI nog heel anders. AI kan dat gemiddeld genomen minder goed dan een mens, zeker bij gemakzuchtig gebruik van een programma als ChatGPT voor een andere taal dan Engels. Dat maakt uit voor de afweging over het gebruik ervan. Ik weet niet hoe reëel die 99 procent is, maar als AI in 99 procent van de gevallen een goede tekst zou schrijven, zou ik er enthousiaster over zijn.

Het was een boeiende, goed georganiseerde en prettige middag. Smaakte naar meer. Er is ook meer nodig: als mij één ding helder werd, was het wel dat we ons met z’n allen moeten bezinnen op de rol van AI in onze levens en in onze samenleving. Vanwege de vele ethische haken en ogen. Dus: wordt vervolgd.

Hèhè, boek uit!

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

Ter gelegenheid van de Boekenweek schreef Paulien Cornelisse een essay: Hèhè. Over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben. Ik hoorde haar erover praten in een podcast, dat was leuk en interessant, en dus wilde ik het boek ook wel hebben. Aankoop en lezen gingen vlot: het lag in de boekwinkel op een grote stapel bij de kassa, en ik had het snel uit.

Het boek is óók leuk en interessant, maar voegt eigenlijk net iets te weinig toe aan de podcast. Nou is dat niet zo erg, want het boek kost € 5,25 en daar kun je niet zo heel veel van verwachten  natuurlijk. Het is bovendien voor dat geld mooi en opvallend uitgevoerd: knalroze op snee. Bovendien zit er iets in wat je pratend niet kunt doen: voetnoten, sommige daarvan speels.

Cornelisse heeft zich tijdens een jaar docentschap met Engelse studenten Nederlands over de ‘kleine woordjes’ gebogen, in jargon modale partikels. In het Nederlands zijn die nogal frequent en ze zijn voor leerders van onze taal lastig onder de knie te krijgen. Als je ons zelf vraagt naar wat ze betekenen of waarom we ze gebruiken, blijven we het antwoord schuldig.

Samen met de studenten doet Cornelisse observaties, en ze bespreekt ook onderzoek. Want ja, modale partikels zijn heus ook al taalkundig onderzocht – in mijn tijd als promovendus waren ze best populair onder taalkundigen, volgens mij, en zo komt er ook nog een bekende van me in het boek voor. Maar naar hèhè niet, en daar besteedt Cornelisse dan ook wat uitgebreider aandacht aan. Het drukt een soort gezamenlijke evaluatie uit: dat je blij bent dat iets achter de rug is en goed is afgelopen, ‘dit hebben we weer gehad’. 

In de NRC-recensie krijgt Cornelisse ervan langs omdat niet alles wat ze schrijft klopt – wat ik ook had gesignaleerd. Maar ik had daarvan gedacht: ik vind dat ook niet heel erg. Dit is een essay ‘voor de leuk’ en om te prikkelen tot zelf nadenken en observeren. Het heeft geen wetenschappelijke pretenties. Als je je wil verwonderen over ons taalgebruik, is het beslist de moeite waard.

 

Er verandert weinig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik verzucht al jaren dat als je me dertig jaar geleden had gezegd dat we nu nog steeds zo aan het prutsen waren met Powerpoint, ik dat niet had kunnen geloven. Er zijn weliswaar wat handigheidjes bijgekomen en de vormgeving is vaak gelikter dan toen, maar nog steeds barst het van de ongestructureerde lijsten bullets en is er, om maar iets te noemen, nog steeds geen conventie uitgekristalliseerd om de hiërarchie zichtbaar te maken, analoog aan de hoofdstuk-, paragraaf- en alineaindeling van geschreven tekst. Er verbetert op dat punt maar weinig en iedereen zit het eigen wiel uit te vinden.

Onlangs ontglipte me een soortgelijke verzuchting. Iemand vroeg me of het piramideprincipe vooral bij de strategieconsultants gebruikt wordt, waar het vandaan komt? Toen realiseerde ik me: ja, dat is nog steeds de enige branche waarin het gemeengoed is. Dat was dertig jaar geleden ook zo. Er zijn plekken daarbuiten, maar daar zit vaak een voormalige consultant achter en echt wortelschieten doet het in andere branches niet. Nog steeds is het gemiddelde adviesrapport gestructureerd zoals in de wetenschap: methodologisch, met een losse paragraaf ‘aanbevelingen’ aan het eind.

Dertig jaar geleden verwachtte ik dat het piramideprincipe zich wel als een olievlek zou gaan verspreiden. Maar ook op dat punt verandert er maar weinig. Ik doe mijn best, en hulde aan mijn opdrachtgevers in andere branches voor het uitsteken van hun nek.

(Overigens weet ik dat van de dominantie van het piramideprincipe bij de strategieconsultants niet eens helemaal zeker. Ik heb tot 2020 nog gewerkt voor McKinsey, sindsdien niet meer, en zelfs daar was het vechten om het piramideprincipe recht overeind te houden. Verder heb ik er zelf geen zicht op, wel van horen zeggen. Overal gaat het min-of-meer met golfbewegingen, volgens mij.)

 

Ophef over een komma

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er was de afgelopen week nogal wat te doen over een komma. In januari stond in de Telegraaf deze zin:

Zondag wordt er ook geschreeuwd op de Dam tijdens een ‘solidariteitsdemonstratie met Gaza’ georganiseerd door aan Hamas gelieerde organisaties, Milli Görus en de moskeekoepel FIO.

De Stichting Federatie Islamitische Organisaties stapte hierop naar de rechter vanwege smaad: hier stond dat Mili Görus aan Hamas gelieerd was. Of althans, dat zouden lezers erin kunnen lezen. Dat zou er namelijk staan als de eerste komma een dubbele punt zou zijn, en dat verschil is zo subtiel dat het misverstand makkelijk zou kunnen ontstaan.

De rechter ging daarin mee: lezers zien niet altijd het ‘het subtiele onderscheid tussen een komma en een dubbele punt’. De zin is dus ongelukkig geformuleerd en de Telegraaf moest een mededeling bij het stuk plaatsen.

Die uitspraak van de rechter riep nogal wat reacties op, ook onder mijn vakgenoten. Er staan er in het stuk in de NRC over de kwestie, en een interessante stond ook op neerlandistiek.nl.

Ik was in eerste instantie geneigd te denken: ‘wat een rare uitspraak, die zin klopt gewoon, en als je je als schrijver ook al moet bekommeren om wat sommige lezers onterecht in je zinnen zouden kunnen lezen, pfff, dan wordt het wel heel moeilijk allemaal.’ Maar door alle reacties werd ik wat genuanceerder: zo heel helder zijn regels voor interpunctie niet, en al helemaal niet voor de komma. Ongelukkig geformuleerd is dit daarom wel degelijk, waar gezien de neteligheid van het onderwerp zorgvuldig formuleren gepast is . Extra uitleg toevoegen is dan op z’n plek.

Alleen wel jammer eigenlijk dat de rechter daaraan te pas kwam.  Dat zou toch niet moeten hoeven. 

 

Certificaat!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik had het op dit weblog al eens over Arnout Van den Bossche, de Vlaamse cabaretier die de draak steekt met Powerpoint. Nadat ik hem in 2018 had leren kennen, was ik al eens naar zijn voorstelling geweest, en afgelopen donderdag voor de tweede keer: naar zijn nieuwe show, ‘Coach’. In Terneuzen, in een zaal met minstens net zo veel Vlamingen als Nederlanders, en onze kennismaking met het Scheldetheater. Weer een boel herkenning en lol, dit keer over coaches en dating, met aan het eind ook nog een hilarische parodie op Facebook. 

Het leverde een heus certificaat op:

 

Punt hiervan was dat je al coach kunt worden door een training van een paar dagen. Die levert een certificaat op, terwijl je voor een diploma enkele jaren moet studeren.

Ik zou zeggen: ga hem zien! Alleen zijn de shows al bijna allemaal uitverkocht. ‘Burn-out voor beginners’, de show met de Powerpoint-sketch, was afgelopen winter op de VRT. Het kan even geduld vragen, maar ‘Coach’ is daar vast ook ooit te zien.