Maandelijkse archieven: december 2023

Terugblikje op 2023

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb net de laatste factuur van 2023 de deur uit gedaan. Vandaag en morgen doe ik nog wat klusjes, en volgende week neem ik helemaal vrij. Tijd dus voor een terugblik.

Ik ben dik tevreden over dit jaar. Met die factuur van net ben ik een paar procenten boven mijn streefomzet uitgekomen. Dat is dus goed, en het wordt eigenlijk nog beter tegen het licht van de grote hobbel van dit jaar. Ik heb het er op dit weblog niet over gehad omdat het mijn werk niet sterk beïnvloedde, maar ik ben bijna negen van de twaalf maanden niet fit geweest. Eerst, half maart, kneusde ik mijn ribben; tussentijds was ik nog even fiks verkouden en eind mei kreeg ik last van een darminfectie. Een hele medische zoektocht en zes maanden later deed een medicijn de parasieten de das om; ik ben nu net een maand weer fit. Tegelijkertijd was er ’thuis’ veel aan de hand: mijn schoonvader overleed, mijn man ging met pensioen en er zijn nog leuke andere ontwikkelingen die ik in het nieuwe jaar hier zal aankondigen.

Ik heb al die tijd gewoon doorgewerkt. Het ging gelukkig ook allemaal wel, want ik was niet heel ziek. Ik had wel duidelijk minder energie en hier en daar wat praktische problemen. Ik heb niets hoeven afmelden, alleen dwong die verkoudheid een college naar online. In juli zat ik er wel een beetje doorheen, na een niet-effectieve antibioticakuur, maar toen werd het gelukkig net zomer-rustig. Vanaf de zomer voerde ik een strikter agendabeleid dan normaal, om het iets kalmer aan te kunnen doen, maar dat was voor mijn opdrachtgevers niet te merken.

 Ik ben mijn werk inhoudelijk wel een beetje aan het aanpassen: vanaf deze herfst ben ik geleidelijk aan het stoppen met het geven van alleen-maar-beginnerstrainingen. Dus van de opdrachtgevers waarvoor ik alleen dat deed, ben ik afscheid aan het nemen, bijvoorbeeld door ze te begeleiden in het overnemen van mijn werk in de vorm van een train-de-trainers-programma. Dat kan prima, en het past mooi bij mijn visie op het vak: het is goed als de managers zelf zo veel mogelijk doen aan de schrijfbegeleiding.

Ik ben er trots op dat het op het gebied van werk zo goed is gegaan. Ik heb weer een boel leuke dingen gedaan, voor mijn opdrachtgevers, voor de Universiteit Leiden (ik gaf Tekstanalyse en Woorden als Wapens), rond mijn  boek dat dit jaar verscheen (ik schreef hier eerder over een workshop die ik gaf voor hardlooptrainers – die is goed geëvalueerd, met een 8 gemiddeld!) en in de vorm van symposia en dergelijke die ik bezocht – met AI/ChatGPT als rode draad.

Ik heb veel geleerd ook weer – en daarvan op dit weblog verslag gedaan. Dat blijf ik gewoon doen natuurlijk – ook in 2024. Ik heb al zin dat nieuwe jaar. Maar eerst lekker even vakantie! En mijn lezers hier wens ik fijne feestdagen.

 

 

Met de piramide relevantie scheppen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zeg het regelmatig: ook na meer dan 25 jaar ermee werken kan de kracht van het piramideprincipe me verrassen. Soms denk ik dan wel: ik wou dat ik een camera mee had laten lopen, zodat anderen kunnen zien hoe het werkt. Maar dat kan meestal niet, praktisch niet, maar ook niet omdat het gaat om vertrouwelijke sessies: de inhoud is dat, maar ook moeten alle betrokkenen in vrijheid kunnen denken.

Maar ik kan van die van vorige week wel een impressie geven. Want toen had ik dus weer zo’n moment van ‘wauw!’ En ik hoefde er voor mijn gevoel zelf niet zo veel aan te doen – het echte denkwerk gebeurde door twee adviseurs, als schrijvers betrokken bij het rapport waarvan we de structuur bespraken.

Wat ik vooral had gesignaleerd, was dat de adviesvraag in de concept-piramide die ik toegestuurd kreeg drieledig was: Gaat oplossing X werken of moet er meer gebeuren en zo ja, hoe dan? Het antwoord, dus de hoofdboodschap, was ook drieledig: nee, en je moet A en B doen. Vervolgens ging de piramide in op het hoe van A en B, niet op het waarom van ‘nee’. Wat bij A hoorde en wat bij B was mij schimmig. Dus er ging op het gebied van de logica flink wat mis: aan beide kanten (vraag en hoofdboodschap) geen eenduidig startpunt,, met z’n warrige consequenties, en een deel van het antwoord niet onderbouwd.

Daar hoef ik niet eens zelf hard voor na te denken. Ik hoef alleen maar te faciliteren: een paar kritische vragen stellen en uitleg daarbij geven. Ik hoefde dit keer zelfs niet te schrijven, wat ik soms wel doe – het werkte lekker samen met de twee adviseurs. Ik ben zelf ook niet verantwoordelijk voor de oplossing natuurlijk, sterker nog: die zou ik echt niet weten. Wel voelde ik op m’n klompen aan dat ‘Gaat oplossing X werken?’ niet de échte vraag was. Een ja/nee-vraag is dat zelden, en ik zou dan een stevige waarom-onderbouwing verwachten. Dat bleek te kloppen: het had ooit weliswaar in de adviesvraag gezeten, maar de opdrachtgever wist ondertussen eigenlijk al wel dat dat geliefde plan ‘m niet zou gaan worden. Dus schrappen maar.

Vervolgens gingen we aan de slag met de integratie van A en B, om één hoofdboodschap te formuleren. Wat er toen gebeurde, verraste me: de hoofdboodschap die uitkristalliseerde, werd stúkken interessanter dan ‘doe A en B’. Het échte probleem van de opdrachtgever bleek ‘m namelijk te zitten in een telkens opnieuw terugkerende herhaling van zetten – varianten van oplossing X waren al meermalen uitgeprobeerd bijvoorbeeld. A en B waren er weliswaar op gericht om de herhaling te doorbreken, maar dat stond er niet. De nieuwe hoofdboodschap bracht dat wel onder woorden, en had daarmee veel meer relevantie, een grotere nieuwswaarde. Dat zijn de beste hoofdboodschappen: als ze de lezers op het puntje van hun stoel krijgen.

Met die nieuwe hoofdboodschap was de rest een kwestie van finetunen. ‘Hoe lossen we het probleem nou eens een keer écht op?’ ‘Doorbreek de herhaling van zetten’ (ik formuleer dat even losjes) – hoe – door A en B te doen. A en B konden nu wat scherper geformuleerd en wonnen daarmee ook aan zeggingskracht. De rest van de piramide was met licht trekken en duwen onder A en B onder te brengen. Daardoor kreeg die onderbouwing ook nog wat meer reliëf.

In een uur samen rond een whiteboard hadden we een logischer maar vooral ook inhoudelijk veel interessanter verhaal ontworpen. Ik vertrok hartstikke tevreden. En opnieuw onder de indruk van wat ik kan bereiken door het piramideprincipe als instrument te gebruiken – samen met twee snelle denkers!

 

 

 

Ik schrjif wel eens slordig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik geef af en toe een workshop over het schrijfproces. Daarin maak ik gebruik van een indeling in vier schrijverstypen die afkomstig is uit het boek In gesprek met de lezer. Elk type heeft sterke en zwakke eigenschappen. Ik krijg natuurlijk vaak daarbij de vraag wat mijn eigen type is.

Welnu, ik ben in termen van dat boek een V: een vlotte schrijver. Net zoals veel van mijn vakgenoten overigens, want wij produceren makkelijk tekst en vinden daarom schrijven leuk, al van jongs af aan.

Ik noem zo meteen een sterk punt: wij komen bij het schrijven makkelijk en snel tot resultaat. Om vaart te maken, heb je een V nodig.

Maar… in die vaart gaat er ook wel eens wat mis. V’s zijn slordig moeten zichzelf dwingen om hun tekst netjes af te redigeren.

Zoiets had ik vrijdag weer net verteld, in het algemeen en over mijzelf. Ik had er zelfs bij gezegd dat die slordigheid vaak toont: dan zit er weer eens een typo in een handout of presentatie. En toen zou ik doorklikken naar mijn volgende slide en in de preview op mijn eigen laptopscherm staarde hij mij aan.

Daar stond schrjif.

Hè, ik had er toch echt nog goed naar gekeken!? Want belangrijk vind ik het wel. Dat het niet mijn sterkste kant is, is geen excuus. 

Ik kon zo wel meteen illustreren wat ik net had gezegd: bij een V blijft er wel eens een foutje staan.

 

Retorische lessen van Wilders

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week stond op het programma van het college Woorden als Wapens onderzoek naar de manier waarop Wilders formuleert, deels in vergelijking met Pechtold. Dat was toeval, of nouja: de timing had niets te maken met de actualiteit. Wel is onderzoek naar politiek taalgebruik in het algemeen en dat van populisten in het bijzonder een Leids speerpunt.

Nou wisten we natuurlijk net dat Wilders onlangs buitengewoon succesvol was, en dat maar weer eens was gebleven hoe goed hij is in het debat. Ik bedoel: er zitten grote haken en ogen aan zijn retoriek, maar hij doet ook iets heel goed. We hebben op het college dan ook op een rijtje gezet wat andere politici van hem kunnen leren. We hebben dus het analytische werk een praktische draai gegeven. Die draai was kort door de bocht, maar ik vond het wel leuk om zo iets te doen met de stof in combinatie met de actualiteit.

Dit waren de adviezen, door mij samengevoegd uit de twee groepen en dus met dank aan mijn ‘donderdagstudenten’:

Strategie:
– Wees je er bewust van dat je ook in de Kamer een breder publiek toespreekt dan alleen je Haagse collega’s
– Als je je richt op kiezers die het anders willen, zul je je (tot op zekere hoogte) moeten afzetten

Metaforen:
– Gebruik metaforen weloverwogen en matig, zeker voor een breed publiek:
   Wel: om complexe zaken uit te leggen
   Niet: als het letterlijker/concreter kan
– Pas op: metaforen kunnen verkeerd begrepen worden of onbedoeld grappig zijn (vergelijk de stekker-metafoor van Jolande Sap)

Formuleringen:
– Zet begunstigde mensen centraal (in de zinsstructuur) als je hen toespreekt – bij voorkeur op de subjectspositie. Het omgekeerde geldt ook: doe dat niet bij nadelige inhoud
– Als je op wilt roepen tot actie, gebruik dan inclusief we (zoals Timmermans op de avond van 22 november: ‘laten we een vuist maken tegen discriminatie, armoede…’)

Explicietheid:
– Leg voldoende uit/expliciteer, gericht op je beoogde publiek – wees net wat explicieter dan je denkt te moeten zijn
– Stem jargon zorgvuldig af op het publiek (en overschat dat niet)

Dat laatste punt, van de explicietheid, viel mij ineens nogal op. Wilders expliciteert vaak de strekking van zijn betoog, bijvoorbeeld door het antwoord te verwoorden op retorische vragen waarvan het antwoord voor de hand ligt. Veel policiti rekenen er – denk ik – op dat ze wel begrepen zullen worden, en overschatten daarmee mogelijk de burgers/hun achterban. Bovendien komen ze daarmee ‘moeilijk’ en elitair over. Zeker als ze ook nog abstracte woorden gebruiken. Een woord als leefomgeving bijvoorbeeld, dat is in Haagse kringen een heel gewoon woord, maar burgers praten niet zo over hun buurt of wijk. Een opiniestuk in NRC deze week gaf een vergelijkbare analyse.

Ineens komt dat dicht bij het werk dat ik doe met adviseurs. Hoe vaak ik wel niet zeg: het moet explicieter, je moet meer uitleggen, deze woorden zijn te moeilijk, overschat je lezer niet… Het sluipt er zo makkelijk in.

Het is daarom, ik moet het toegeven, briljant wat Wilders doet. Het is een enorme prestatie om zo lang in de Kamer te zitten als hij, en dan toch nog feeling te hebben met de taal en het begrip van gewone mensen. Het is jammer dat hij er dingen  mee doet waar ik me niet in kan vinden, maar bijzonder is het zeker wel.