Maandelijkse archieven: juli 2023

Wat is een woord?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op Neerlandistiek.nl stond vorige week een leuk stuk dat betoogt dat het hand vol moet zijn en niet handvol: het zijn twee woorden, het is geen samenstelling en dus één woord. Daar komt nogal wat argumentatie aan te pas, wat laat zien dat het helemaal geen uitgemaakte zaak is wat een woord is.

Ik was daar een paar weken geleden net ook weer eens mee bezig geweest – de vraag ‘wat is een woord’ fascineert me al decennia. Ik liep er onlangs tegenaan toen ik mezelf erop betrapte dat ik concepttekst aan elkaar schrijf, maar concept wetsvoorstel niet. In die tekst kwamen ook nog standaarddingen voor, en daarmee verging het me net zo:  standaardoplossing, maar standaard maatwerkoplossing.

Ergo: een korte en meer gebruikelijke constructie met woorden als concept en standaard zie ik als één woord, lang en minder frequent niet. Concept in concepttekst beschouw ik als zelfstandig naamwoord, wat het officieel ook is, maar in concept wetsvoorstel zie ik het als een soort bijvoeglijk naamwoord. Een soort, wat het gedraagt zich niet helemaal zo, er kan geen -e achterkomen bijvoorbeeld. Maar qua betekenis lijkt het er best wel op: concept duidt een eigenschap aan van wat volgt.

Standaard idem dito, behalve dan dat dat officieel twee woordsoorten kent. Er zijn meer woorden waarvan de categorie niet eenduidig is. Richting is bijvoorbeeld een zelfstandig naamwoord dat je ook als voorzetsel kunt gebruiken bijvoorbeeld: je reist (in de) richting (van) Rotterdam. Met de woorden tussen haakjes is richting een zelfstandig naamwoord, zonder een voorzetsel. Dat dan weer wel officieel ook, maar de normeerders hobbelen altijd achter de feiten aan en geven soms sowieso twijfelachtige resultaten: handvolletjes, serieus, Woordenlijst.org?

Ik kan dat allemaal zo analyseren, maar ik hoor bij mezelf bij concept- en standaard- ook een uitspraakverschil: concepttekst heeft de klemtoon duidelijk op cept, concept wetsvoorstel heeft er ook één op wets en een mini-pauzetje tussen cept en wets. Standaardoplossing en standaard maatwerkoplossing: idem. Daarmee rechtvaardig ik mijn keuze. Maar inconsequent is het wel natuurlijk.

Het laat zien dat er grijszones zitten in de taalregels en dat de normen niet alles afdekken. Voor taalkundigen is dat fascinerend, voor gewone taalgebruikers soms verwarrend. Je moet ook niet zo ver hoeven door-redeneren om te kunnen bepalen of je iets los of aan elkaar schrijft. Niemand gaat – gelukkig – vallen over handvol. 

Ik heb bij het redigeren van die tekst uiteindelijk maar gekozen om binnen mijn eigen inconsequentie consequent te zijn en het zo te doen als hierboven beschreven: soms wel, soms geen spatie achter concept en standaard. 

Ook daar is niemand over gevallen.

 

 

 

Nederlandse bergen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In serieuze bergen, zoals de Alpen, staan op de passen vaak bordjes die de hoogte aangeven, in meters. De laatste weken fietste ik langs twee Nederlandse bordjes waar ik om moest lachen. Dit staat bovenop de Amersfoortse Berg:

En op een amper merkbaar bultje in ‘s-Heer-Arendskerke op Zuid-Beveland maken ze het qua eenheden nog bonter:

 

Verschenen: podcast!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Als ik hier meld dat er iets van me is verschenen, gaat dat meestal om tekst. Vandaag meld ik met trots en plezier een ander medium: een podcast! Verschenen als #50 van Fiets de Podcast. Ik praat een dik uur over fietsen, trainen en mijn boek. Het was erg leuk om te doen, ook vanwege mijn eerste podcast-opname-ervaring, in de studio van Fiets Magazine in Amsterdam. Op het fotootje zie je hoe ik daar zat, in het midden tussen podcastmaker Herman en hoofdredacteur Edwin:

Ondanks die microfoon voor m’n gezicht was het veel meer ‘gewoon’ praten dan ik had verwacht: spontaner en informeler. Ik had er zelf maar weinig voorbereiding aan: ik had een paar vragen gekregen en daarover nagedacht en wat aantekeningen gemaakt om details paraat te hebben. Ook had ik naar een paar eerdere Fiets-podcasts geluisterd. Daar was ik wel blij mee, want zo was ik ook voorbereid op vragen over mijn ontbijt en favoriete film. Maar verder was het niet gescript en is dit ook niet geredigeerd. Nouja, meteen aan Hermans intro kon ik horen dat hij het wel degelijk grondig had voorbereid!

 

Beter niet te veel homogeniseren

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De meest recente editie van Tekstblad (nummer 2 van 2023) is weer zeer de moeite waard. Ook aandacht voor Large Language Models natuurlijk, waaronder wel een vermakelijke column van Eric Tiggeler, die in de AI-toepassing van Bing tekst van zichzelf tegenkwam: hij had zelf iets geschreven over het nut van AI voor tekstredacteurs en toen hij Bing vroeg naar dat nut, kreeg hij zijn eigen tekst gepresenteerd.

Het interessantst vond ik het interview door mijn gewaardeerde collega Jeanine Mies met Harrie van Rooij. Van Rooij promoveerde op onderzoek naar de taal van de Belastingdienst. Wat hij vertelt, geldt voor alle overheidsschrijven.

Van Rooij introduceert het begrip homogeniseren: het proces van vijlen en schaven aan een tekst totdat iedereen het met elkaar eens is. Daar zijn drie talige strategieën voor:

  • Strategische ambiguïteit. Iets ruim omschrijven, met van die ‘buigzame’ woorden als zelfredzaamheid. Daar is nooit iemand tegen. Maar het is wel de beruchte vaagtaal natuurlijk.
  • Zelfreferentialiteit: uitgaan van het gelijk van je eigen organisatie. Dat is als de gemeente zegt: ‘er zijn gewoon groepen die we moeilijk bereiken’.
  • Reïficatie: iets presenteren alsof het een natuurverschijnsel is, en daarmee keuzes maskeren. Digitalisering en alles een crisis noemen zijn daar voorbeelden van.

In het interview komt naar voren dat Van Rooij vindt dat er te veel gladgestreken wordt, en dat de overheid bij spanningen meer gesprekken zou moeten organiseren. Als er dan toch een beleidsnota moet komen, zouden de betrokkenen beter eerst langer met elkaar kunnen praten over de inhoud en over het doel van de tekst. Die kan dan echt helderder. Ik ben het daar zeker mee eens!

 

Zeg niet AI, zeg LLM

Louise Cornelis Geplaatst op door  

‘Waarom zou je nog leren schrijven, dat gaat AI toch overnemen?’ – ik hoor die vraag, net als veel andere schrijfdocenten en -trainers. Ik ben me aan het verdiepen in ChatGPT en aanverwanten ermee bezig om een beter antwoord te kunnen geven. De afgelopen dikke week zette ik daarin grote stappen: vorige week in Groningen door de presentatie van Lieve de Wachter over de aanpak van de KU Leuven, en afgelopen dinsdag in Leiden door de ‘salon’ van de NACV over ‘AI in higher education’, met AI onderzoeker Sophie Horsman en een panel van schrijfdocenten in het hoger onderwijs.

Als ik alles overzie, heb ik nu de volgende ingrediënten voor het antwoord:

  • Schrijven kan AI weliswaar grotendeels overnemen, maar denken niet. Dus zo gauw als het gaat om zaken waar je als schrijver eigen gedachtevorming voor nodig hebt, voor jezelf dan wel voor de lezer, dan moet je het zelf doen. Er is dus nog steeds een grote rol voor ‘writing to learn’ en voor schrijven om te komen tot een dieper begrip. Echt begrip. Want begrijpen, dat doet AI niet, het berekent alleen. Die I in AI, intelligentie, is daarom eigenlijk onterecht. In plaats van over AI zouden we voor schrijven beter kunnen praten over Large Language Models, LLM, en in het algemeen beter over toegepaste statistiek. Dat is immers wat het is: ‘woordenkramerij zonder beoogde betekenis’ (zei De Wachter). Je kunt het resultaat van het diepere denkwerk vervolgens wel door ChatGPT en aanverwanten laten checken en oppoetsen, zoals je daar vroeger een huisgenoot voor vroeg of wat een redacteur kan doen. Het meest interessante en vernieuwende schrijfwerk blijft dus over.
  • In leren schrijven moet het accent meer op het proces komen te liggen. Van hoe je dat diepe denkwerk doet bijvoorbeeld (ik denk: piramideprincipe!), maar ook van hoe je LLM in kan zetten in je schrijfproces. De aanpak van de KU Leuven was dan ook sterk procesgericht, met procesverslagen, onder andere van hoe de studenten de door ChatGPT gegenereerde tekst hadden herschreven.

Wat mij betreft is dat de kern voor mijn eigen werk. Daar komt dan nog bij:

  • LLM goed leren gebruiken is geen sinecure. Je moet daarvoor dus eigenlijk een geheel nieuwe set vaardigheden aanleren, waaronder het formuleren van een goede ‘prompt’ maar ook kritisch lezen – LLM genereert ook nogal wat onzin.
  • Schrijfopdrachten moeten de moeite waard zijn. LLM kan bijvoorbeeld goed reproduceren, dus dat moet niet alles zijn wat een schrijfopdracht behelst.
  • LLM vergroot de ongelijkheid. Dat is mogelijk nu al zo: het ging maar om één groep, maar goede studenten aan de KU Leuven scoorden nog beter, zwakke slechter. En het zal zeker het geval zijn als er straks voor het gebruik van goede programma’s betaald moet worden.
  • Er zit een hele zwik ethische problemen aan het gebruik van ChatGPT, waaronder op het gebied van privacy, macht en energieverbruik. Daarom kun je het in elk geval niet verplicht stellen.

Ik ken de NACV van de expertmeetings; zo’n salon is kleinschaliger: één thema, minder mensen, korter. Ik vond het zeer de moeite waard. In dit geval was ik vooral blij met de zorgvuldige, genuanceerde en toegepaste behandeling van AI. In de reguliere media heb je nogal felle voor- en tegenstanders met heftige argumenten, en bovendien lees ik daar de laatste tijd vaak hetzelfde. Deze bijeenkomst verdiepte mijn begrip, ook van de werking van LLM. Ik ben daarover nog niet uitgeleerd, dus ik zeg: wordt vervolgd!