Ik werkte vorige week met een Word-document van iemand anders, en daarin gaf mijn laptop een melding die ik nooit eerder had gezien:
Fouten inchecken? Dat zal een vertaalfout zijn, denk ik, van het Engelse to check. Maar dan een grappige, want deze melding verwijst naar zichzelf: de fout kan blijven staan omdat fouten niet zijn (in-)gecheckt 😁
Ik kreeg een grappige foto toegestuurd (dank, Marijke!) voor mijn collectie borden. Deze zijn tegenstrijdig:
Best wel tricky ook, want hoe zit het nou met de voorrang?
Soms val ik graag in herhalingen. Met deze zelfde titel schreef ik in 2016 een blogpost. Dat was toen dus over het tweede goede boek van Mark Van Bogaert, en vandaag gaat het over het derde dat mij onder ogen komt.
De verrassing is er wel een beetje af, voor mij, maar een boel van wat Van Bogaert schrijft blijft belangrijk en moet nog vaak herhaald worden. Waarom blijkt al wel uit de titel: 101 schrijftips die je moest missen op school. Net als eerder geeft dit boek tips die echt werken, in plaats van schoolmeesterregels. Ze zijn gebaseerd op de empirie: tests, registratie van oogbewegingen, op papier en online.
Het gaat dan om ik en spreektaal durven te gebruiken, een zin rustig met en beginnen, kritisch zijn op je eigen stopwoorden, inhoudelijke koppen formuleren, de hoofdboodschap voorop zetten, visuele middelen gebruiken (inclusief smileys) en noem maar op – allemaal dingen die ik zelf ook zo vaak roep.
Eén ding verraste mij wel ook nog: dat de AIDA-formule verouderd is, althans, volgens Van Bogaert. Die formule staat voor attention – interest – desire – action als volgorde voor bijvoorbeeld direct marketing teksten. Ik heb in de loop der jaren af en toe de vraag gekregen hoe die zich verhoudt tot ‘hoofdboodschap voorop’ en dat wist ik dan niet zo goed, nouja, bij AIDA staat dus achterop wat de lezer moet doen, dus dat is strijdig. Maar veel verder kwam ik niet. Volgens Van Bogaert is dat dan ook niet handig: in online tests is gebleken dat de knop naar het invulformulier beter een paar keer op de pagina staat, waaronder ook bovenaan, en zeker niet alleen maar onderaan. Voor eerst langs AID lezen of scrollen hebben moderne lezers te veel haast. Die ga ik onthouden!
Wat ik ook nog een opvallend advies vond, was ‘formuleer negatief’. Dat is soms taboe, vanuit de ‘denk niet aan een roze olifant’-gedachte, maar bij afkeer van verlies werkt iets ontkennen juist beter: ‘als u zich niet laat onderzoeken op kanker, loopt u risico dat…’
Van Bogaerts tips zijn onverdund nuttig voor wervende massacommunicatie. Bijna alles ervan is net zo relevant voor adviseurs en andere schrijvende professionals. Ik vond maar een piepklein detail waarvan ik dacht: nou, dat geldt niet voor een adviesrapport. Van Bogaert raadt namelijk het gebruik van de puntkomma af. Dat zou een gemis zijn in de wat complexere genres. Maar verder zou ik zeggen: grasduinen en ter harte nemen, de tips in dit boek! Het is ook nog eens gewoon leuk en vlot geschreven. Van Bogaert practicet namelijk wat hij preacht. En zo hoort het!
ChatGPT blijft de gemoederen bezighouden. Bij mijn opdrachtgevers gaat het erover en de laatste dagen haalde het het Nederlandse en Vlaamse nieuws. Ook ik ben er nog niet klaar mee. Hier zijn drie aanvullingen op mijn ChatGPT-experiment van vrijdag:
Vanochtend is het dan wel gelukt om ChatGPT een paar vragen te stellen. Dat was een leuke ervaring. Je kunt de gekste dingen vragen en het programma typt de antwoorden letter voor letter uit. Net echt. Aan het eind kon ik dan ook de neiging om ‘dank je wel’ te schrijven niet onderdrukken. De reactie:
Je bent welkom! Laat het me weten als je nog vragen hebt.
Het anglicisme en de clichématige zin erna laten meteen al veel zien van Chatties schrijfvaardigheid wat me ookk al duidelijk geworden was uit andere reviews (o.a. in Neerlandistiek.nl, NRC, onlangs zelfs de alumni-nieuwsbrief van de VU). Het klinkt allemaal net een beetje stereotiep en houterig, het omgekeerde van creatief, warmbloedig en origineel. Dat beeld werd bevestigd toen ik het programma bevroeg over adviezen.
Ik heb ChatGPT eerst gevraagd hoe je een goed adviesrapport schrijft. Twee keer, met twee verschillende antwoorden, waaraan opviel dat de eerste productgericht was:
Een goed adviesrapport bevat de volgende elementen:
En de tweede procesgericht:
Er zijn een aantal stappen die je kunt volgen om een goed adviesrapport te schrijven:
Het piramideprincipe wordt vaak gebruikt bij het schrijven van journalistieke teksten, zoals nieuwsartikelen, maar ook in andere types teksten zoals rapporten of presentaties. Het principe gaat uit van de gedachte dat de meest belangrijke informatie bovenaan de tekst staat, en dat de minder belangrijke informatie naar beneden toe afneemt.
Het idee is dat de lezer snel de belangrijkste informatie kan oppikken, zonder de hele tekst te hoeven lezen. Hierdoor is de tekst efficiënter en makkelijker te lezen.
De piramidestructuur bestaat uit 3 onderdelen:
- De kop, of lede, bevat de belangrijkste informatie en is vaak een samenvatting van het hele artikel.
- De nuttige informatie, of het verhaal, gaat in op de details van de kop en geeft antwoorden op de vragen die de kop oproept.
- De onderste laag bevat de minder belangrijke informatie, zoals achtergrondinformatie of verwijzingen naar andere bronnen.
Het piramideprincipe kan ook gebruikt worden voor presentaties, waarbij de presentator de belangrijkste informatie als eerste geeft en de minder belangrijke informatie aan het einde van de presentatie.
Dat slaat wat mij betreft net de plank mis natuurlijk: de journalistieke oprolbaarheid is niet het piramideprincipe van de adviesrapporten, althans, niet dat van Minto, al is er verwantschap. Verder valt me op dat het in (2) gaat om nuttige informtie, daarmee suggererend dat in de onderste laag niet-nuttige informatie staat. En waar komt dat lede vandaan?
Ik vroeg naar een voorbeeld van een adviesrapport en Chattie ging braaf aan de slag met de ’toekomstige verkeersstructuur in de stad X’. Het voorbeeld leek weggelopen uit een eerstejaars schrijfhandboek, en Chattie bracht in de praktijk wat hij/zij net ervoor aangeraden had. Verder was het wel aardig. Het was kort, en eindigde met:
Dit is een voorbeeld, het zou kunnen zijn dat bij een echt adviesrapport er meer analyse, gegevens, cijfers, grafieken, tabellen, etc. toegevoegd zouden worden aan de tekst.
Haha, ja, nogal.
Ik heb toen Chattie nog om twee adviezen gevraagd, eentje zoals een opdrachtgever in de publieke sector dat net had uitgebracht, en eentje in lijn met mijn aanstaande boek. Wat me opviel:
ChatGPT is leuk, vermakelijk, vast ook wel nuttig, maar het is niet iets waar ik voor mijn vak bang van hoef te worden. ChatGPT gaat het menselijke adviesschrijfwerk niet overnemen. Daarvoor zijn de teksten te clichématig, conventioneel, weinig creatief, onpersoonlijk, stijfjes en verouderd.
Ik schreef het vorige week al: ik wil graag zelf ervaren hoe ChatGPT schrijft. Of hij (zij?) adviezen kan schrijven, en zo ja, hoe dan: piramidaal of niet? Vanochtend had tijd voor zo’n experiment. Ik wel. ChatGPT niet. Ik kreeg in beeld:
ChatGPT is at capacity right now
Daarbij de mogelijkheid om een bericht te ontvangen als ik wel terecht kan. Dat bericht is ook nog niet gekomen, en zometeen moet ik andere zaken gaan doen. Vandaag gaat het dus niet lukken.
Tijdens het wachten biedt Chattie wel vermaak, zoals met een meditatie tijdens het wachten en een gedicht of rap over wachten, maar daar kan ik me geen uren mee bezighouden. Hier is de meditatie:
Write a guided meditation about the status of ChatGPT.As you read this message, please take a moment to pause and breathe. Notice the sensations in your body and the rhythm of your breath. Remind yourself that you are not alone in wanting to try out ChatGPT. Many others are interested in it as well. Be patient and know that the website is doing its best to accommodate everyone. Trust that the right time for you to try ChatGPT will come. In the meantime, continue to focus on your breath and stay present in the moment.
Ik had daar nog niet over gelezen in de besprekingen, maar voor mij is duidelijk: om ChatGPT je werk te laten ondersteunen, moet je geen haast hebben, geen dringende deadlines.
Ondertussen had ik dat advies allang zelf geschreven natuurlijk.
Een goed 2023 gewenst jullie allemaal! Ik ben het nieuwe jaar rustig begonnen. Ik kon afgelopen week benutten met voorbereidingen, de tweede drukproef en het promotieplan van Optimaal blijven sporten en met het bijlezen van een stapeltje vakliteratuur.
Het meest opvallende daarin was een artikel uit Tijdschrift voor Taalbeheersing `(2022, no. 2) waarvan ik eerder op Neerlandistiek al een samenvatting las. Het gaat om onderzoek van Henk Pander Maat en Jet Gravekamp. Zij legden lezers verschillende versies voor van een brief van een bank en van een zorginstelling: een in makkelijke taal en een in moeilijkere. Belangrijkste conclusie: wees niet bang voor eenvoudige taal voor hoger opgeleiden. Die waardeerden de makkelijkere versies, vooral die van de zorginstelling, meer, en waren daarin uitgesprokener dan lager opgeleiden. Beide groepen begrepen de makkelijkere brieven beter – wat nogal wiedes is.
Ik heb daarnaast de laatste tijd veel gelezen over ChatGPT, nogal een hot topic in mijn vakgebied natuurlijk, omdat het voor het eerst zo is dat een computer redelijk schrijft. Ik heb er zelf nog geen ervaring mee, en kan dus ook geen duit in het zakje doen, maar ik heb me wel vermaakt met de pogingen om ‘Chattie’ moppen te laten tappen op Neerlandistiek.
Het was een prettig begin van het nieuwe jaar – waar ik zin in heb. Interessant werk voor de boeg, en ik kijk vooral uit naar 17 maart. Op die dag verschijnt Optimaal blijven sporten!