De Speld had vandaag wel weer een leuke: Rapport ‘Ongewenst olijk’ oordeelt hard over titels van rapporten. Ik ben voor rake, inhoudelijke titels, maar inderdaad worden ze wat al te snedig. Ongelijke leggers vind ik er zelfs echt wel overheen: het onderwerp leent zich niet voor een knipoog.
Ik schreef hier vrijdag over de zoektocht naar een ‘regel’ over verwijzen met een persoonlijk versus aanwijzend voornaamwoord. Uiteindelijk vond ik daar iets over in de ‘krochten’ van de e-ANS (paragraaf 5.6.3.3.1!). In de paar taaladviesboeken die ik raadpleegde (ik heb een zwikje in de kast staan) of op de taaladvieswebsites waar ik zocht, vond ik er niets over.
Dat kan twee dingen betekenen:
Ik had me dat nooit gerealiseerd maar ik denk dat het klopt. En net zoals het over een paar onderwerpen altijd gaat, gaat het dus over andere onderwerpen nooit.
Behalve op dit weblog dan.
Even voor de zekerheid – misschien zijn er lezers van dit weblog die wat meekrijgen van de – ergerlijke – discussie over taalnormen (groter als) die afgelopen week is losgebarsten naar aanleiding van het verschijnen van de nieuwe e-ANS. Denk je – hoe zit dat? Lees dan deze goede uitleg van Steven Delarue.
Hoofdboodschap: er verandert he-le-maal niets, behalve dan dat de e-ANS de uitleg bij sommige taalverschijnselen is uitgebreid, genuanceerd, verbeterd, gemoderniseerd. Dikke winst. Voor de professionals – want dat is de doelgroep van de ANS.
Mijn ergernis zit ‘m erin dat er heel domme, ongenuanceerde en reactionaire dingen over geroeptoeterd worden, ook in de reguliere media (dus niet alleen op Twitter). Boel domheid, veel slecht lezen, veel scoringsdrang. Tsja….
Een tijdje geleden kwam ik op Twitter terecht in een klein discussietje over het woord ze hier, waar iets mee is, maar wat – zo vroeg @psteenwinkel zich af :
Wat vind je van deze discussie? Ze is vrij vertaald uit een discussie op <website>
Verwijzen met een persoonlijk voornaamwoord naar een de-woord is vaak lastig omdat ons gevoel voor mannelijk en vrouwelijk niet zo scherp is, dus is het dan ze of hij, maar dat was hier het probleem niet. Ik hoefde discussie niet eens op te zoeken om te weten dat ze in dat opzicht prima is.
Volgens mij was er iets anders mee: met een persoonlijk voornaamwoord verwijs je in principe terug naar het onderwerp van de zin (je), niet naar iets wat achter een voorzetsel staat. Daarvoor gebruik je een aanwijzend voornaamwoord (deze, die, dit, dat). Ik heb daarover al vaker discussie gehad, en niet iedereen blijkt dat zo te ervaren, dus dat deze twee zinnen verschillen in wie er verkouden is:
Jan ging wandelen met Piet. Hij was verkouden.
Jan ging wandelen met Piet. Die was verkouden.
In de eerste zin is Jan verkouden, in de tweede Piet. Voor mij werkt dat zo, maar niet voor iedereen, zo bleek op Twitter
Ik meen me ook te herinneren dat ik er ergens in mijn studie iets over geleerd had, maar ik had niks in de boekenkast staan erover. Het is zeker geen regel die zijn weg heeft gevonden naar de handboeken. Ik had hem toch niet zelf verzonnen ofzoiets?
Na die discussie van vorige maand heb ik nog eens wat grondiger online gezocht, en ja, zowaar, ik heb gelijk, nouja, bijna – het zit net een beetje anders. Dit staat in de e-ANS:
In het algemeen kan gesteld worden, dat bij voorkeur het aanwijzend voornaamwoord gebruikt wordt als wordt teruggewezen naar een persoon of zaak die pas in de conversatie geïntroduceerd is. Heel vaak openen die en dat dan ook een nieuwe zin.
Aha, het zit net een beetje anders: het is niet zozeer een kwestie van grammaticale rol (onderwerp versus iets achter een voorzetsel) maar van gegeven/nieuw: het persoonlijk voornaamwoord verwijst naar het al langer in gesprek of tekst bekende, het aanwijzend voornaamwoord naar het nieuwe. Dat overlapt voor een groot deel met die grammaticale rollen, maar niet helemaal.
Ik ga ‘m onthouden!
Blijft wel wonderlijk dat niet iedereen het zo aanvoelt. Dat is natuurlijk eigenlijk belangrijker dan wat er in naslagwerken staat.
(Even heel kort en snel taalkundig nog een stapje verder. Dat ik dit interessant en dat ik dit weet heeft ermee te maken dat ik me voor mijn proefschrift heb beziggehouden met persoonlijk voornaamwoorden en waar die belanden in de zin. Daarvan weet ik dat persoonlijk voornaamwoorden werken als verwijzingen naar een soort hoofdpersonen door wiens ogen we meekijken en aan wie we het verhaal en dus ook nieuwe informatie ophangen. Alleen de eerste introductie van discussie hierboven is nog niet genoeg om als zo’n hoofdpersoon op te treden. Het grammaticale onderwerp heeft zo’n soortgelijke functie als identificatiefiguur, en je ziet dus dat de meeste persoonlijke voornaamwoorden inderdaad onderwerp zijn – ik is veel frequenter dan mij. Want we zitten ook nog eens zo in elkaar dat we bij voorkeur onszelf als identificatiefiguur gebruiken – ik is echt reuzefrequent. Wat helemáál zeldzaam is, en daar komt de link met mijn onderzoek, is een lijdende vorm met door mij, dus iets als ‘Dit wordt door mij geschreven’. Het is raar om jezelf ten dele als identificatiefiguur op te voeren: een beetje wel (mij), een beetje niet (achter een voorzetsel, niet als onderwerp, zoals ik ‘ik schrijf dit’).)
Ik heb gisteravond de persconferentie vluchtigjes teruggekeken en de vragen gescand. Ik moet zeggen: ik breng dat bijna niet meer op, zo veel slechte argumentatie op een hoopje: voor de versoepelingen, voor het hele corona-beleid en tegen de kritiek op de testevenementen. Ook was ik niet overtuigd over het waarom van het wél doorgaan met het Janssen-vaccin (in verhouding tot de AstraZeneca-stop voor onder de 60 jaar).
Het was een aaneenrijging van willekeur, inconsistenties, drogredenen, wensdenken, draaien en vrijelijk interpreteren van de getallen – dat laatste liep het meest in het oog. Dat kwam er dan allemaal nog best wel aardig uit, maar eigenlijk is dat ook heel erg: het toneelstuk.
Arme mensen die dit beleid het leven kost of voor lang of altijd hun gezondheid. Ging het daar maar eens wat vaker over.
Hier eentje van hier vlakbij uit de verzameling ‘spelfouten op borden in de publieke ruimte’:
De meest in het oog springende is de ontbrekende S in Overchie, maar ook het streepje tussen Overchiese en Kleiweg hoort daar niet.
De persconferentie van gister vond ik wel een tragisch dieptepunt in de geloofwaardigheid van Rutte en De Jonge. Dat kon ook bijna niet anders, kort na Ruttes moties van wantrouwen/afkeuring, het lekken en weer terug moeten trekken van 21 april als datum waarop de terrassen open zouden mogen en de tromboseproblemen van de vaccins. Ik keek dan ook eigenlijk vooral weer vanuit vakinhoudelijke interesse. Hieronder de punten die mij bij Rutte het meest opvielen als ongeloofwaardige argumentatieve keuzes, iets soortgelijks zou ook kunnen voor De Jonge.
Dan was er natuurlijk ook nog het bordje met de basismaatregelen. Goed idee! Alleen maar een jaar te laat!
Edit: net wordt me op Twitter nog iets helder: de groepsimmuniteit is terug van weggeweest en als je door die bril kijkt, doet Nederland het natuurlijk inderdaad goed/beter dan Duitsland. Misschien verklaart dat iets van het positieve beeld in de persconferentie. Tsjonge. De prijs aan doden, zieken (ernstig en/of landurig) en andere schade is wel heel hoog.
Onlangs had ik me hier al verbaasd over de slordige stem-informatie, welnu, de vaccinatie-informatie kan er ook wat van. Waar zijn toch de tekst-experts bij de instanties? Hieronder de dingen die mij bij een snelle blik meteen opvielen.
Ik zag de uitnodiging voor het vaccineren van iemand die daarvoor naar de huisarts moest. Dat is al meteen ingewikkeld, of in elk geval niet-conventioneel: een dubbele afzender. Dat was meteen te zien: de envelop was van het RIVM met een stempel van de huisarts erop.
In die envelop zaten papieren van diverse herkomst, en dat was ook te merken: de RIVM-brief heeft het er nogal nadrukkelijk over dat je achterop de oproepkaart kunt aanvinken of je wel of niet toestemming geeft voor het doorgeven van je gegevens aan het RIVM. De achterkant van de oproepkaart, nouja, briefje, was echter blanco.
Nog eentje: het huisartsenbriefje vraagt om een nieuwe afspraak te maken bij een temperatuur boven de 37,5 graad koorts, maar de RIVM-richtlijn is 38.
Het RIVM-gedeelte bestaat uit twee papieren:
Het vaccin tegen corona is uitgebreid getest. Dat gebeurt bij alle medicijnen en vaccinaties. De veiligheid van het vaccin wordt ook de komende jaren zorgvuldig en kritisch gecontroleerd.
Volgens mij hoef je geen al te grote achterdocht te hebben om daar ‘nee’ in te lezen, zeker in een week waarin de veiligheid van één van de vaccins hot topic was.
Voor wie zo’n blokje over ‘wat is corona?’ nog iets toevoegt, is mij een raadsel – die lezen dit heus ook niet. En waarom alleen zwangeren noemen als groep die zich zorgen maakt? De ‘minimaal drie weken’ tussen de vaccins die voor velen (inclusief deze persoon) 2,5 maand zijn lijkt me ook verwarrend, en hier staat dan wel dat het vaccin veilig is – plus bijwerkingen, maar niks over de trombose die in de actualiteit was. Als vervangende bijsluiter is dit veel te summier. En zo is er nog wel meer.
In de twee papieren samen ontbreekt ook nog wel heel wat – althans, wat mij belangrijk lijkt, bijvoorbeeld: wat moet je doen als je je na vaccineren beroerd voelt, wanneer ben je beschermd en wat mag/moet je dan wel/niet (met uitleg over dat je dan misschien nog wel besmettelijk bent), en uitleg over dat vaccineren ook een collectieve verantwoordelijkheid is. Zo goed is de overheidsvoorlichting verder ook niet immers.
Dit kan echt stukken beter. Het is maar tekst, het is maar papier – het effect daarvan moet je niet overschatten. Maar toch… deze papieren gaan naar miljoenen mensen, en als ik dan lees dat er een heleboel mensen niet komen opdagen terwijl onze gezamenlijke toekomst afhangt van een hoge vaccinatiegraad… dan erger ik me toch. Zet dan op het gebied van de voorlichting alles op alles!