Afgelopen zaterdag had de NRC een artikeltje in de rubriek Alledaagse Wetenschap over het inzichtelijk maken van exponentiële groei. Elders had ik ook al geluiden gehoord over dat mensen dat niet snappen. Iemand had bijvoorbeeld opgevangen dat iemand anders had gezegd: een corona-patiënt besmet gemiddeld maar twee mensen, dat valt toch wel mee? Exponentiële groei is kennelijk lastig te bevatten.

Ik snap het wel – mijn man was pannenkoeken aan het bakken, en hij rekende voor de gein voor hoe veel hij zou verdienen als hij voor de eerste pannenkoek 1 cent zou vragen en dat steeds zou verdubbelen. Die eerste paar stapjes, 2 cent, 4 cent, 8 cent, die zien er niet alarmerend uit, dat effect had het op mij ook. Maar de tiende pannenkoek zou al meer dan € 10 kosten – and counting. Het gaat daarna alleen maar harder en harder en harder.

Nou had dat artikel de suggestie om exponentiële groei inzichtelijk te maken door een grafiek met een logaritmische schaal (zie rechts hiervan).

Uh?

Ik denk dat mensen die sowieso al niet snappen hoe exponentiële groei werkt, echt helemaal niks snappen van een logaritmische schaal.

Bovendien zien die grafiekjes op zo’n schaal er precies tegenovergesteld uit aan wat ze bedoelen te laten zien: ik zie daar een geleidelijk stijgend lijntje. De visualisatie is dus heel geruststellend. Ik moet de getallen langs de y-as lezen om te zien hoe erg het is. Dat is, wat mij betreft, niet het idee van een geslaagde visualisatie.

Een goede grafiek brengt een boodschap over op twee niveaus: het globale, in één oogopslag, en het gedetailleerde, bij nadere bestudering. Het globale mislukt hier volkomen, tenzij het je bedoeling is geruststelling te communiceren, en het gedetailleerde is slechts weinigen echt te begrijpen.

Je moet hier juist kiezen voor een grafiekvorm die de lucht in piekt, volgens mij – zoals het veel gebruikte plaatje dat het nut van social distancing laat zien, met een grafiek die door de grens van de ziekenhuiscapaciteit schiet als je niks doet (‘flatten the curve‘).

Ik snap bovendien ook niet waarom het aantal besmettingen gerapporteerd blijft worden. Er wordt, zo ik heb begrepen, amper meer getest, dus het echte aantal besmettingen – niemand die het weet. Door in de meldingen het aantal doden en het aantal bevestigde besmettingen te geven, lijkt het corona-virus veel dodelijker dan het is. Er staat dan wel steeds braaf bij in het nieuws dat:

Het RIVM benadrukt dat het werkelijke aantal besmettingen hoger ligt, omdat niet iedereen getest wordt.

Maar zo werkt het niet – dat is te vaag en abstract, in contrast met de precieze getallen van de doden en de wel-getesten. Daar speelt ook weer de lastige verhouding tussen getallen en woorden een rol bij overigens: die getallen zijn precies en ze vallen op in een nieuwsbericht, tussen alle woorden. De woorden zijn vaag en ‘maar’ woorden, tussen al die woorden.

Het gegoochel met getallen in deze crisis krijgt al wat meer aandacht, onder andere in de NRC van vandaag. Ik zal het vanuit mijn vakgebied ook kritisch blijven volgen. Al is het maar omdat ik zo íets kan doen ermee!

Sinds maandagavond hebben al meerdere mensen me gevraagd of ik geholpen ben door de corona-maatregelen voor zelfstandigen.

Ikzelf?

Nee.

Daar zit een goeie en een slechte kant aan:

• De goeie kant is dat ik nog steeds op eigen kracht aan een inkomen op bijstandsniveau kan komen. Er lopen nog wat dingen wél gewoon door omdat die op afstand kunnen, ik heb zelfs een offerte voor een nieuw project net bevestigd gekregen (erg leuk, ook inhoudelijk daarover later meer) en mijn uurtarief is ongewijzigd. Daar ben ik blij mee. Het valt bij mij eigenlijk tot nu toe best wel mee: het gaat om één uitgestelde klus. Dat was wel een grote, het scheelt me in maart en april een paar duizend euro omzet en een boel ‘bedrijvigheid’, want het was nog in Amsterdam ook. Ik heb bovendien een grote buffer die ik in goede jaren heb opgebouwd; mijn bedrijf is kerngezond. Ik red me voorlopig wel, en ik vind het ook fijn om mijn hand niet op te hoeven houden en bijstand mag naar degenen die het harder nodig hebben. 
• De slechte kant is dat bijstand erg weinig is. Daarom lost de maatregel wel wat problemen op, maar niet alles voor iedereen. Bepaald niet. Een inkomensaanvulling tot bijstand is beter dan niets, het helpt de ergste nood, het helpt zeker de ‘vogelvrijen’ aan de onderkant van de markt, en het is goed dat het onafhankelijk is van partnerinkomen en vermogen. Maar, beste lezers, hoe zou het voor jullie zijn om ineens tot dat inkomensniveau terug te vallen? En dan is het nóg anders, want om een idee te geven: alleen al mijn arbeidsongeschiktheidsverzekering kost me jaarlijks ongeveer twee maanden bijstand.

Edit: terwijl ik dit schrijf, komt afzegging nummer 2 binnen, voor eind april, en kan ik dus nog een fiks stuk omzet doorstrepen. Zo gaat het dus…

Tussen alle corona-narigheid door valt er gelukkig ook nog wel eens wat te lachen en te leren. Het prachtige gebaar van doventolk Irma Sluis voor hamsteren bij de persconferentie van zondag ging viral. Het maakte mij nieuwsgierig naar het woord voor hamster – wij hebben er daar twee van als huisdieren. Ik verwachtte iets wat niet zozeer op dat gegraai leek, al doen hamsters zoiets wel als ze graven, maar dat is niet zo kenmerkend. Veel kenmerkender voor het dier zijn de wangzakken. En inderdaad, die komen tot uitdrukking in het gebaar: https://www.youtube.com/watch?v=uFfRKylZk50 Leuk om te zien, en als taalkundige vind ik het interessant dat de verwantschap die er wel is tussen de Nederlandse woorden, er in gebarentaal niet is.

Als ik naar mijn blogpost van vorige week kijk, lijkt dat veel langer geleden – wat is er veel gebeurd in één week. Voor mijn werk is de meest directe consequentie dat mijn grootste opdrachtgever voor deze en volgende maand alle groepsbijeenkomsten en dus al mijn trainingen heeft gecanceld, en dat ik dus op korte termijn zit met een oceaan aan tijd en heel weinig inkomsten. Voor de lange termijn is dat allemaal nog niet heel zorgelijk en ik heb vooralsnog genoeg andere dingen te doen, maar het zijn ongewisse en zorgelijke tijden.

Ik probeer er het beste van te maken, dus kom ik nu toch nog even met twee observaties over de persconferentie van afgelopen donderdag:

• Ik vond het gebrek aan ‘hoofdboodschap voorop’ zeer storend. Direct na de start gaf Rutte het woord aan Van Dissel van het RIVM, om die te laten vertellen ‘waar we nu staan’. Van Dissel ging eerst een hele verhandeling houden over de verschillende herkomsten van het virus – best interessant, maar heel theoretisch, en niet wat ik wilde weten. Ik wilde weten wat de nieuwe maatregelen waren, ik vond dat bloedje spannend. Ik dacht nog even dat het mijn eigen beroepsdeformatie was, maar ik zag later op Twitter meer reacties als ‘Kom nou op met die maatregelen!’ Op mij was het effect er een van verergering, van vergroting van het gevoel ‘nu is het echt menens’ – want ze durven er niet meteen mee voor de dag te komen.
• Rutte gebruikte aan het begin additionele en outbreak management team/OMT; Van Dissel idem, plus sedert en mitigeren/mitigatiefase Later hoorde ik ook nog challengen. Schokkend – wat een schrijftaal en consultantjargon! Mitigeren begrijpt denk ik slechts een kleine minderheid; ik ken het alleen omdat ik met het soort consultants werk die dat met risico’s doen.Voor een meneer van het RIVM ligt het misschien anders, maar Rutte kan veel gewoner spreken. Dat hij dat donderdag niet deed, gaf mij de indruk van grotere onzekerheid dan gebruikelijk. In onzekerheid gaan mensen abstracter praten en schrijven namelijk, daar is zelfs onderzoek naar.

Het leken me twee signalen van vrij plotseling toegenomen angst, waar me eerder was opgevallen dat er veel geruststellends passeerde in de officiële kanalen. De omslag was zeer groot, en de paniekreactie die erop volgde, met al dat gehamster, verbaasde me dan ook niet. Dat lag natuurlijk niet alleen maar aan deze vorm-kenmerken, maar ik denk dat ze wel een rol hebben gespeeld.