Ik zeg in trainingen regelmatig dat een goed gestructureerd document geen samenvatting nodig heeft, omdat de haastige lezer ‘koppensnellend’ kan lezen als je boodschaptitels gebruikt. Daarbij verwijs ik dan naar de krant: die heeft ook geen samenvatting nodig. Soms krijg ik dan als reactie: maar er zijn kranten die het wel doen, samenvatten. Inderdaad. Maar of dat helpt?

Vorige week maakte ik een foto van een samenvatting in een krant, het Financieel Dagblad dat bij een opdrachtgever lag:

Het is geen samenvatting van de hele krant, maar die kolom met Ouderwets-Houdbaarheid-Belangstelling is wel een soort samenvatting van het artikel.

Ik moet zeggen: ik ben niet overtuigd. Ik vind het lastig om de relatie te leggen tussen die drie woorden en de zinnen eronder, en tussen die zes elementen samen. Als ik dat serieus probeer te doen, ben ik ongeveer even lang bezig als met het (snel) lezen van het artikel. Vooral dat ‘Belangstelling – Voorstellen zetten aan tot discussie’ – huh? 

Ik weet dat lezers verschillen. Deze lezer, ondergetekende dus, is zo niet geholpen. Inhoudelijk vond ik het wel een interessant stuk, maar daar draagt die samenvatting niet aan bij. Die mist ook de kern, want die zit verstopt achter dat ‘huidig systeem niet ingesteld op leven lang leren’ – het nieuwe systeem moet dat leven lang leren juist mogelijk maken.

Vorige week kon ik iets niet vinden in een stuk van Tom-Jan Meeus in de NRC en afgelopen zaterdag was het weer raak! In de loop van zijn stuk over de verkiezingsuitslagen schrijft hij dat hem zelf donderdag iets eigenaardigs begon op te vallen. Maar wat is dat nou precies? Vorm zelf je oordeel:

Een artikel over de campagne in de NRC van afgelopen zaterdag eindigt als volgt:

Daar bij de grote Z, daar kondigt de schrijver (Tom-Jan Meeus) twee inzichten aan. De volgende alinea begint met De eerste is… Da’s helder.

Maar wat is nou het tweede inzicht? Ik zou het niet weten. volgens mij loopt dat eerste inzicht door tot ‘het nieuwe presteren’, want dat valt allemaal onder het thema ‘niet-presteren in de politiek’.

Misschien begint het tweede inzicht dus bij Tegelijk… maar dat woord is dan geen handig signaalwoord, en inhoudelijk kan ik het niet koppelen aan de rest van het artikel, terwijl ik dat wel verwacht: ‘zo resteerden’ klinkt conclusie-achtig, dus dat tweede inzicht zou ook uit de tekst af te leiden moeten zijn. De alinea die met een W begint zijn geen inzichten maar vragen.

Dus: ik weet het niet.

En nou denk je – tsja, suf. Of misschien een overijverige eindredacteur die iets heeft weggehaald. Maar dit soort omissies zie ik vaak in teksten. Dat tweede inzicht zat wel in het hoofd van de schrijver, maar het heeft het papier niet gehaald, helemaal niet of niet expliciet genoeg. En dat overkomt schrijvers vaker: dat er iets wel in hun hoofd zit, maar niet op papier terechtkomt….

Vanochtend, onderweg naar het college in Leiden (thread), las ik dat één van de geplande presentaties niet door zou gaan vanwege ziekte van de student. Ik zat net te denken ‘hmm, dan valt er een gat in het college , wat zal ik daar eens mee doen?’ toen mijn oog viel op een retweet door @tekstnet van @polderjongen, met een foto van de brief van Asscher in de Volkskrant van vandaag en daarbij de opmerking:

Een tussenkopje had wonderen gedaan. Dat scheelt al gauw een zetel.

Dat is vanuit het perspectief van het ontwerpen van overtuigende teksten een interessante opmerking. Wordt zo’n tekst als die brief overtuigender met tussenkopjes? Zijn dan meer mensen geneigd hun gedrag in het stemhokje komende woensdag aan te passen? Daar hebben het meteen op college over gehad. Ik moest daarvoor nog wel even een Volkskrant kopen, want de webversie heeft wel tussenkopjes.

Interessant genoeg biedt de theorie die we tot nu toe hebben besproken geen antwoord op de vraag ‘maken tussenkopjes een tekst overtuigender?’, en dat terwijl we het boek bijna uit hebben. De Volkskrant zelf is vrij sceptisch over de brief: het is te veel, te ongericht, (te) eigenzinnig.

De komende tijd gaan de studenten op zoek enerzijds naar wat ze op basis van het overzicht van de onderzoeksresultaten dat we gelezen hebben (het boek dus) over ‘hun’ teksten kunnen zeggen, en anderzijds naar andere tekstkenmerken van hun tekst. Die andere tekstkenmerken duiden op mogelijke hiaten in het onderzoek.

Eén zo’n mogelijk hiaat is onderzoek naar formuleringen. ‘Houd het simpel’ is een algemeen advies voor overtuigende teksten, maar wordt het soms niet té simpel? In Tim Hofmans manifest werkt het wel, maar bij de NS is de toon (en de inhoud) misschien eerder wat kleuterig – zeggen we puur op basis van intuïtie. En werkt van die uitgesproken wervende marketingtaal eigenlijk, bijvoorbeeld met van dat popi Engels (‘For all the ladies in da house, ook hebben en je personal record verbreken?‘)?

Ondertussen proberen we ook wat hiaten op te vullen door er andere boeken bij te betrekken. Vier studenten hebben elk een boek gelezen dat ik goed en interessant vind, en dat betrekking heeft op overtuigen in het algemeen en teksten in het bijzonder. Vandaag was het eerste daarvan aan de beurt, Met woorden verleiden, een boek dat ik hier ook al eens enthousiast besprak en regelmatig aanhaal in mijn trainingen, vooral als het gaat om het schrijven ‘gewone’ taal, zo persoonlijk mogelijk en dicht bij spreektaal, in plaats van afstandelijke schrijftaalclichés. ‘Ja, óók voor hoger opgeleiden, óók voor experts (Van Bogaert testte het uit onder notarissen)’ – citeer ik uit mijn eigen recensie. 

Mijzelf zou precies op dit moment ook wel interesseren of al die prominenten lijsttrekkerhoofden in de campagnes wel werken – ik weet niet hoe het jullie vergaat, maar ik ervaar zelf een fikse campagne- en vooral lijsttrekkermoeheid (ik zette vanochtend de tv aan – onee, niet wéér Pechtold – zoiets). Over een kleine week zijn we ervanaf. Voor mezelf kijk ik ernaar uit, maar voor het college is de campagne een goudmijn!