Maandelijkse archieven: juni 2016

Soms is tekst echt beter

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de huidige editie van Tekstblad (jaargang 22, nr. 3) staat een leuke column van Eric Tiggeler over iets waar ik me ook al vaker druk om heb gemaakt: de grafische file-informatieborden die tegenwoordig langs veel snelwegen staan, zoals deze van hier in de regio:

Bord ring Rotterdam

Tiggeler beschrijft hoe hij daar iets niet van snapte, bijvoorbeeld omdat de weergave wel heel erg abstract zijn: de snelwegen lopen niet in een nette rechthoek om de stad heen. De symbolen, zoals de verschillende soorten pijlen, zijn ook niet bepaald vanzelfsprekend. Bovendien moet je de informatie zien te verwerken terwijl je er met 80 à 130 km per uur langsrijdt. Tiggeler raadpleegde de verklarende folder van Rijkswaterstaat, maar werd daar ook niet veel wijzer van.

Ik herken het helemaal, en ik kan daar nog twee eigen ervaringen aan toevoegen:

  • Ik ben van de oude stempel die meer kaartleest dan tomtomt, en dus had ik in het begin de neiging om het vierkant zo te interpreteren dat het noorden boven ligt. Ik weet nu wel dat het anders is, maar ik moet het nog steeds omdraaien in mijn hoofd om te weten waar ik heen moet – waar ik woon, zeg maar. Bij dat pijltje naar de A13 – maar ik woon helemaal niet pal in het westen van de stad! (En van ons vandaan loopt de A20 niet recht naar het zuiden, potjandorie!)
  • Ik rijd zo af en toe langs knooppunt De Poel, en daar staat een bord met een soort spaghetti met tekst erbij over de te verwachten rijduur dan wel vertraging, en ik weet nog steeds niet welke tekst op welk sliertje slaat. Ik krijg dat erlangsrijdend gewoonweg niet ontcijferd.

Tiggeler wil tekstborden zoals ‘3 km file A9 richting Almere’ en dat zou al schelen, maar ik vind ook wegnummers nog te abstract. Als ik op de Rotterdamse ring afrijd, heb ik het meest aan de aanduiding ‘via Beneluxtunnel’ en ‘Via Brienenoordbrug’. Dat is voor mij de cruciale keuze, en over welke snelwegnummers dat precies is, daar moet ik alweer over nadenken. Gelukkig staan die ‘via’-borden er soms ook.

Met mijn kaartleesachtergrond is een noord/oost/zuid/west-aanduiding een mogelijk alternatief, zo van: file op de ring-zuid. Zo werken mijn hersenen: landmarks en windstreken. Geen te kantelen cryptische vierkanten. In plaats daarvan tekst – want ja, tekst is soms echt hartstikke handig!

Fan-tas-tisch boekje!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

CoverHet boekje kost nog geen tientje en is geschreven door een universitair docent die gepromoveerd is op het onderwerp waar het over gaat. Nou, dat moet wel een goede prijs-kwaliteitverhouding zijn, toch? Deden maar meer wetenschappers dat, zulke toegankelijke boekjes schrijven!

Ik heb het over Fan-tas-tisch om hier te zijn. Verbeter je taalgebruik van Christine Liebrecht. Dat gaat over taalversterkers: talige middelen om je boodschap zo effectief mogelijk te maken. Zoals af en toe, maar niet te vaak, zeggen dat iets fan-tas-tisch is, zoals onze koning doet. Dat is een superlatief, en dat is maar één van de twintig soorten taalversterkers die Liebrecht behandelt, in korte hoofdstukken met veel leuke voorbeelden.

Humor komt bijvoorbeeld een keer in een eigen hoofdstuk aan de orde, maar ook in de andere hoofdstukken staan grappige voorbeelden. Een voorbeeld uit het humor-hoofdstuk (p 118):

Een man en vrouw zijn in hun blootje aan het picknicken. Zegt de vrouw: Leuke picknick. De man: Ik heet geen Nick. 

Die kende ik nog niet! Of dat nou taal versterken is of er simpelweg mee spelen, wat maakt het uit – het is leuk, en dat is effectief.

Ik weet niet of mijn taal verbetert van het boekje, zoals de ondertitel belooft, maar wel raakte ik er maar weer eens van onder de indruk hoe veel er met taal kan, hoe veel je ermee kan spelen ook. En dat is hartstikke leuk.

Op details zou ik een heleboel te zeuren hebben. Ik ben het met lang niet alle voorbeeld-analyses eens en ze doet wat voor mij als ‘deskundige’ een paar gekke dingen, zoals een vergelijking een metafoor noemen (en omgekeerd) en suggereren dat we superlatieven in rijtjes (op school?) aangeleerd hebben – zo leer je je moedertaal niet. Titel en ondertitel vind ik ook niet heel geslaagd. Enzo.

Maar dat is allemaal muggeziften. Dit boekje is voor een breed publiek simpelweg een hartstikke dikke aanrader! Het inspireert echt om eens wat anders te doen dan standaardzinnen oplepelen.

Dus: met wat voor taalversterkers zal ik het verder aanprijzen? Ach, laat maar – ga het maar gewoon lezen!

Goed boek

Louise Cornelis Geplaatst op door  

CoverIk doe op dit weblog regelmatig verslag van vakboeken die ik heb gelezen, maar niet zo vaak van andere boeken, zoals romans. De relevantie daarvan voor mijn werk is er niet zozeer per boek. Wel in het algemeen: ik lees óók literatuur om mezelf bloot te stellen aan goede teksten. Dat houdt me fris. Maar vooral toch lees ik ze voor mijn plezier.

Een goed boek dat ik met veel plezier heb gelezen wil ik hier nu toch noemen, omdat het wel twee raakvlakken heeft met het ’tekstenwerk’: Dood van een thrillerschrijfster van Pauline Slot. Slot is een vakgenoot van mij, ook taalbeheerser dus, al ken ik haar eigenlijk alleen maar van naam – en eerdere romans, want die schrijft ze al jaren. Maar daarvoor bijvoorbeeld ook een boek over het schrijven van betogen. Dat is het eerste raakvlak.

Het tweede raakvlak is dat  het boek schrijven als onderwerp heeft. Het speelt zich af tijdens een schrijfretraite op een mooie plek in Griekenland, waar een divers groepje schrijvende mensen zich een week terugtrekt om te kunnen werken aan hun boek, en daarbij begeleid te worden door de hoofdpersoon. Eén van die schrijvers is een bekende thrillerschrijfster, en rondom haar ontspint zich ook nog eens iets thriller-achtigs. Dat is niet de enige dubbele bodem.

Het boek is spannend, meeslepend en erg grappig. Toen ik net even googlede op het boek, zag ik in een recensie het woord vilein staan, en dat neem ik graag over. Het boek neemt alles op de korrel, vooral in de vorm van de gedachten van de hoofdpersoon. Die is vernietigend over de aspiraties van de wannabe-schrijvers, over de thrillerschrijfster (vast ook jaloers; zelf schrijft ze ook, maar niet zo succesvol) maar ik vond ook de eigenaardigheden van de andere deelneemsters fraai getypeerd. Ik moest vooral lachen om de dame die zo’n modern dieet volgt en dus geen gluten eet en haar theewater altijd vier minuten door laat koken – behalve als de taart-met-gluten wel heel erg lekker is! Het is wat dat betreft ook een tijdsbeeld, inclusief de vluchtelingencrisis (Griekenland!).

Het einde is open en daar houd ik ook wel van: nog een tijdje nadenken over hoe het nou precies zit. Dat zit hem er vooral in dat je als lezer niet weet wat tot de vertelde ‘werkelijkheid’ hoort en wat ook binnen het verhaal fictief is. Anders gezegd: de verteller is onbetrouwbaar. Dus of de titel wel ergens op slaat… lees het zelf maar om dat uit te zoeken!

 

Subtiele signalen beïnvloeden communicatie

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Ik werd vorige week geattendeerd op het stukje op het weblog van Debatrix over hoe taal ervoor zorgt dat de ander openhartiger wordt (dank, Marina). Als het verwerken van wat iemand zegt makkelijk gaat (processing fluency), schat je kennelijk een situatie in als niet zo risicovol. Daardoor voel je je meer op je gemak en ben je geneigd meer prijs te geven. 

Er staat een verwijzing onder naar het oorspronkelijke onderzoeksartikel van Alter en Oppenheimer (2009). Dat heb ik inmiddels ook gelezen, maar daar wordt de link met taal en woorden niet gelegd en al helemaal niet aangetoond. Wel met leesbaarheid: meer en minder makkelijk leesbare lettertypes. Een moeilijk leesbaar lettertype (grijs, cursief, 10 punts) leidt tot minder openhartigheid dan een  makkelijke (zwart, gewoon, 12 punts), zo bleek in een aantal aardige experimenten. De meeste daarvan waren in het laboratorium, maar één was ‘in het echt’: een website waar mensen geheimen kunnen delen werd makkelijker leesbaar gemaakt door een beter contrast tussen letter en achtergrond, en inderdaad werden daarna de bijdragen (nog) openhartiger.

Enerzijds jammer dat het dus niet om moeilijke woorden blijkt te gaan waar mensen geslotener van worden, maar anderzijds: lettertype is eigenlijk nog subtieler. Had je ooit verwacht dat je van een 12-puntsletter openhartiger wordt dan van 10? Iets om bij het schrijven rekening mee te houden!

Sowieso is natuurlijk interessant dat je kennelijk heel subtiele signalen oppikt uit de communicatiesituatie en daardoor beïnvloed wordt. Iets soortgelijks kwam ik vanochtend tegen in een stukje op Neder-L waarin Marc van Oostendorp oppert dat stopwoordjes voortkomen uit angst van de spreker. Ik vond dat enigszins vergezocht, het lijkt me wat psychologiserend voor iets wat bij doodgewone interactie hoort, totdat me te binnen schoot dat iemand die ik ken alleen aan de telefoon grossiert in dus zeggen. Heeft die misschien bel-angst?

 

Presenteercartoon

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik kreeg dinsdag de link naar deze cartoon (bedankt, Mark!), erg grappig en herkenbaar. Hij slaat op wetenschappelijke presentaties, maar zakelijke gaan maar al te vaak op soortgelijke wijze mis. Een reden om altijd voorbereid te zijn op véél minder tijd dan de officiële planning, en dus op het alleen presenteren van de hoofdlijn!

Churchill was zijn tijd vooruit

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Via mijn Australische collega’s van het Clarity College kreeg ik deze week een notitie toegestuurd van Churchill, uit 1940, de tijd van zijn war cabinet. Zijn verzoek klinkt opvallend modern, vind ik, en is nog steeds hartstikke relevant:

Churchill verzoekt om beknopte stukken

Ja, graag: de essentie in een paar beknopte alinea’s, de details van de analyse naar de bijlage, een tekst op hoofdlijnen die mondeling kan worden toegelicht en inhoudsloze aanloopjes uit de zinnen snijden!

De kluts herkenbaar kwijt

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In het boek Het exacte verhaal. Wetenschapscommunicatie voor bèta’s van Ionica Smeets komt in het hoofdstuk over structuur natuurkundige Ivo van Vulpen aan het woord (p. 35/36): 

Aan het eind van mijn promotie deed ik mee aan een case bij consultancybureau McKinsey, om eens te kijken wat hun werk inhield. Een consultant vertelde hoe hij een presentatie bij een klant opbouwde: hij begon gelijk met de conclusie. Daarna vroeg hij wie er meer wilde weten. Toen ik dat later zelf eens probeerde bij een wetenschappelijke lezing, was iedereen de kluts kwijt.

Heel herkenbaar! Volgens mij laat deze anekdote zien hoe zeer mensen gehecht zijn aan genre-conventies. In een wetenschappelijke presentatie hoort de conclusie ‘nou eenmaal’ niet aan het begin. Zelfs in een adviestekst kan ‘hoofdboodschap voorop’ verwarring geven, omdat ook dat genre vaak volgens de academische principes is opgebouwd.

Wat er ook aan de hand kan zijn is dat een goede inleiding ontbrak. Ik hoor wel vaker dat ‘hoofdboodschap voorop’ tot verwarring of bezwaar leidt, en als ik de tekst dan zie, denk ik: oja, maar zó voorop is nou ook weer niet de bedoeling. Als je de hoofdboodschap in de eerste zin zeet, heeft de lezer (of luisteraar, bij een presentatie) onvoldoende context om ‘m te kunnen plaatsen. Beter is om met een paar zinnen (2-3) in te leiden. Dat helpt vaak al een stuk.

En verder helpt het ook enorm als je je publiek even uitlegt hoe de structuur van je presentatie in elkaar zit. Dan waarderen ze het vaak wel, die directe structuur. Dit punt, van onbekend maakt onbemind, was het belangrijkste resultaat van mijn onderzoek naar de effectiviteit van het piramideprincipe van enkele jaren geleden: je gaat ’t pas zien als je het doorhebt.

En trouwens: een publiek van niet-wetenschappers wil juist graag dat een populariserende tekst ‘meteen met de deur in huis’ valt, zoals Smeets op p. 36 dan ook betoogt. Een goede structuur is lezergericht!  

(met dank aan Marieke Bos die me op boek en citaat attendeerde)

 

Crash

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Even een taaldingetje. Bij het lezen van het berichtje op nos.nl over de Formule 1 van afgelopen zondag struikelde ik over de laatste zin:

Max Verstappen heeft zijn spectaculaire overwinning in de grandprix van Barcelona geen goed vervolg kunnen geven. In het regenachtige Monaco crashte de Nederlander halverwege de race, die gewonnen werd door Lewis Hamilton. Hij bleef Daniel Ricciardo in een boeiend duel net voor.

Het gaat om dat hij van ‘hij bleef Ricciardo voor’. Ik weet inhoudelijk dat dat Hamilton moet zijn, want die won. Maar puur talig kan ik dat hij niet anders lezen dan als slaande op Verstappen, de hoofdpersoon in de alinea en het grammaticale onderwerp van de zinnen ervoor. Dus dat crasht in mijn hoofd, zal ik maar zeggen. Het zou van mij deze moeten zijn: ‘deze bleef Ricciardo voor’. Daarmee kun je naar iemand ‘achter’ een voorzetsel (door) verwijzen.

Vet voor de hoofdlijn

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Met vet kun je handig accenten aanbrengen in een tekst, of het nou om een kop gaat of niet. Een soort net-geen-tussenkop-gebruik van vet trof ik aan op een pagina in een katern in Psychologie Magazine van deze maand:

Tekst met mislukte quasi-kopjes

Ja, dat is klein, dat is expres. Want zo kun je alleen maar lezen wat er opvalt: een soort vraag in de kop (‘Wat weet de wetenschap al over hooggevoeligheid?’) en dan als antwoord, in het vet onder elkaar achtereenvolgens: flauwekul en aanstellerij – bij een belangrijk ander onderzoek – psychologen zijn het erover eens.

De haastige, scannende lezer denkt dus: het is in de wetenschap algemeen geaccepteerd dat hooggevoeligheid flauwekul en aanstellerij is. En dat is precies niet wat het stukje betoogt! Eén van de eerste zinnen luidt bijvoorbeeld ‘Hoogsensitiviteit is wel degelijk wetenschappelijk aangetoond, door tientallen onderzoekers inmiddels’.

Oeps! Prima om vet te gebruiken, maar benadruk dan wel de hoofdlijn, niet precies het tegenovergestelde. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor koppen en foto-onderschriften. Ook die vallen visueel sterk op immers.

Advies: check altijd even je tekst op wat er staat als je alleen de opvallende dingen leest!