Deze week heb ik me beziggehouden met het nakijken van mijn deel van het tentamen van het vak Communicatieonderzoek en -advisering, waarvan ik in de herfst enkele hoorcolleges over adviesvaardigheden verzorgde. Bij één van de vragen moesten de studenten aangeven wat volgens hen de belangrijkste eigenschap van een adviseur is, en hun antwoord moest in de vorm van een piramide met één niveau van waarom-onderbouwing.

Enkele studenten deden dat met een argumentatie die ik wel ken (en niet alleen maar omdat mijn Leidse collega en vriendin Henrike Jansen erop promoveerde), maar nog nooit in piramidevorm was tegengekomen: de a contrario. Zo’n argumentatie ziet er dan zo uit:

Belangrijkste eigenschap van een adviseur is de beheersing van de basisvaardigheden, want:

1. zonder sociale vaardigheden geen goede relatie met de cliënt
2. zonder technische vakkennis kun je weinig beginnen
3. zonder communicatieve vaardigheden kun je geen goed advies geven
4. zonder kennis van de sector kun je je niet inleven.

Het argumentatieschema is hier zoiets als: je moet X wel hebben, want als je X niet hebt, ontstaat probleem Y. Op zich vind ik dat een aardige argumentatie. Of het allemaal samen deugdelijk leidt tot de conclusie in de hoofdboodschap, dat is een tweede – en die hoofdboodschap is ook wat vaag (is ‘vaardigheden beheersen’ wel een eigenschap?), maar goed: als a contrario piramide vind ik hem wel leuk.

Nog beter vond ik deze (op het laatste argument na dan):

De belangrijkste eigenschap van een goede adviseur is: goed onderzoek kunnen doen. Want:

1. Zonder onderzoek en analyse kun je je deskundigheid niet laten zien
2. Zonder onderzoek blijven mogelijke oorzaken van communicatieproblemen onder de oppervlakte
3. Zonder goed onderzoek heeft het adviestraject geen nut
4. Zonder goed onderzoek is de kans klein dat je alle stakeholders spreekt
5. Zonder goed onderzoek en analyse is er geen sprake van echt advies.

Leuk en origineel – want de a contrario piramide kende ik nog niet, laat staan dat ik hem ooit ergens als voorbeeld heb gegeven. De studenten hebben dit zelf bedacht, en ik leer er iets van. Dat maakt het nakijken van 81 tentamens leuk werk!

En wat volgens mij de belangrijkste eigenschap van een adviseur is? Dat doet er eigenlijk niet toe – dit was een reflectievraag waarop geen enkel weldoordacht en passend antwoord ‘fout’ was. Maar als ik hem had moeten beantwoorden, dan had ik gezegd: verbeterdrang. Een goede adviseur wil graag iets bij zijn cliënten verbeteren, dat is de kern van adviseren, maar ook doorlopend bij zichzelf – en dat is nodig bij zo’n veeleisend vak, dat naast kennis ook vaardigheden vraagt. Op z’n a contrario’s: als je geen verbeterdrang hebt, wordt adviseren knap lastig.

Op het weblog van een vakgenoot zag ik een geweldige voetnoot: http://sjaakbaars.tumblr.com/post/73103565591/voetnoot-in-academische-tekst-via. Hilarisch!

Inderdaad hoor ik ook vaak dat niemand de inleiding leest. Dat plaatst me wel eens voor problemen, omdat de inleiding bij het piramideprincipe een grote rol speelt: je positioneert er de hoofdboodschap mee (situatie-complicatie-vraag) en je geeft ‘m (-antwoord, = hoofdboodschap).

Maar wat als je lezer de inleiding overslaat? Twee antwoorden:

• Zorg dat de hoofdboodschap ook elders staat. Opties daarvoor zijn de titel van het hele stuk en de inhoudsopgave, en wellicht ook nog in de tekst van de hoofdstukken na de inleiding. Dat moet trouwens sowieso, want elke lezer leest op een andere manier, en zo vergroot je de kans dat jouw lezer het belangrijkste ergens tegenkomt.
• Doe zoals die voetnoot-plaatsers en geef de inleiding een andere titel. Bijvoorbeeld de hoofdboodschap als krantenkop, of iets creatiefs als ‘opmaat’ (ooit verzonnen door Floor van STDJ). Kan wel weer verwarrend zijn voor lezers die juist op zoek gaan naar de inleiding. Want die zijn er ook – ondergetekende bijvoorbeeld. Lezers, het blijft maar grillig en eigenzinnig volk!