In het debat-college gisteren verder nagedacht over hoe de andere politici zich in het debat zouden kunnen verweren tegen Wilders – want dat vinden ze moeilijk. Er zijn naar aanleiding van de Algemene Beschouwingen wat artikelen geweest in kranten over Wilders’ debatstijl (bijvoorbeeld in NRC Next en het Nederlands Dagblad). Veel wijzer werden we daar echter niet van: het is veel analyse van wat er moeilijk is, en weinig concrete adviezen hoe het wél zou kunnen.

Er zijn wel degelijk mogelijkheden. Veel daarvan hebben als risico dat Wilders in een slachtofferrol gedrukt wordt: ‘de ‘oude politiek’ laat me niet eens uitpraten’. Zo’n reactie kun je verwachten als je hem negeert (door niet op hem in te gaan of alleen je eigen verhaal te vertellen), als je hem tot de orde roept (de kamervoorzitter zou daar een rol in kunnen spelen), reageert op zijn soms wat extreme vormen (spreektaal, metaforen, retorische trucjes), enzovoort.

Wat ons wél een goede oplossing leek, is hem vragen zijn voorstellen concreet te maken. Dat gebeurt weinig, omdat hij zo vaak met ideeën komt waar de andere politici niet eens over wíllen praten. Maar die koudwatervrees zouden ze moeten overwinnen. Roept hij weer eens wat, pak hem dan aan volgens de spelregels van een goed debat: ‘Mooi idee, meneer Wilders, maar welk dwingend probleem lost dit op? En is dat probleem wel inherent aan de huidige gang van zaken, dus moeten we het wel op willen lossen? En is uw voorstel wel uitvoerbaar? Brengt het geen grote risico’s met zich mee?’

Deze vragen stel ik niet toevallig. Ze zijn afgeleid van de aloude stock issues, in het Nederlands standaardgeschilpunten, die in elk beleidsdebat aan de orde kunnen komen. Deze vragen zijn altijd relevant als er een beleidsvoorstel gedaan wordt, en degene die het beleidsvoorstel indient, moet bereid zijn ze te beantwoorden. Net gister behandelden we in het college de theorie erover.

Wilders zelf had een mooi voorbeeld aangedragen van hoe de stock issues werken. Met zijn ‘kopvoddentax’ overspeelde hij zijn hand. Hoofddoekjes zijn geen probleem; zelfs Wilders’ eigen achterban herkent ze niet als ‘straatvervuiling’. Ze staan hooguit symbool voor andere problemen (emancipatie van moslima’s, kosten van allochtonen) – maar aan die problemen zijn hoofddoekjes niet inherent (als er geen hoofddoekjes meer gedragen worden, bestaan die problemen nog steeds). De invoering van zo’n belasting zou op grote uitvoerbaarheidsproblemen stuiten, de kosten zouden wellicht door de bureaucratie ervan hoger zijn dan de opbrengst, en de uitvoering zou een aantal zeer onfrisse nadelen met zich meebrengen, zoals discriminatie op basis van geloof of afkomst (hoe zit het met keppeltjes?) en een politiestaatachtige controle op straat.

Het kostte de Tweede Kamer vorige week niet eens veel moeite om deze zeepbel door te prikken. En zo moet het: winnen op inhoud en argumentatie. Risico van de aanpak is dat Wilders een keer met een écht goed voorstel komt, en het debat op de stock issues wint. Dat zou voor zijn tegenstanders zeer pijnlijk zijn. Maar een echt probleem is het niet. Goede plannen zijn zeer welkom.

Vandaag bespraken we op het debatcollege enkele belangrijke debatten en debaters uit de recente Nederlandse politiek. Pim Fortuyn en Geert Wilders stonden daarin centraal. De overeenkomst tussen hen is dat zij de andere politici in de verdedeging drukken doordat zij zich niet houden aan de regels en conventies van het debat. De anderen weten zich daarmee geen raad. Ik moest dus ook lachen toen ik thuiskwam en deze Fokke en Sukke in de krant van vandaag zag staan.

Pim Fortuyn leek zichzelf en zijn gespreksgenoten niet helemaal serieus te nemen. Hij zegt vaak dingen die letterlijk helemaal niet zo vervelend of aanvallend zijn, maar hij doet dat op een toon die wel degelijk lullig is. Hoe ga je daar nu op in als inhoudelijke politicus die zichzelf wél serieus neemt? Om die inhoud gaat het immers niet. Op inhoud is dus niet van hem te winnen, en met de flamboyante en ironische vorm konden de andere politici niet omgaan. Dat hebben ze in de korte tijd met Fortuyn ook niet geleerd, en pogingen ertoe zijn later afgestraft omdat ze wel werden gezien als aanleiding tot de moord (de ‘demonisering’ door links van Fortuyn).

Geert Wilders bedenkt zijn eigen debatspelregels. We zagen een fragment van hem waarin hij in de algemene beschouwingen gewoon helemaal zijn eigen verhaal vertelt. Met algemeen beschouwen heeft het niets te maken. Eigenlijk wil niemand anders serieus praten over islamisering als probleem. Maar ze worden ertoe gedwongen omdat Wilders erover begint. Je kunt dan twee dingen doen: je verweren of er niet op ingaan. In beide gevallen is er een grote kans dat Wilders wint. Want hij bepaalt, hij krijgt de ‘zendtijd’ zo toch wel.

In de theorie van vandaag ging daarin heel kort over de ethiek van het debat. Het moddergooien tussen Fortuyn enerzijds en Melkert of Van Dam anderzijds was beslist zeer on-ethisch. Zo moet het dus niet. Hoe debatteren met zulke lastige debaters wél moet, is nog onduidelijk – vandaar ook die angst van Fokke en Sukke. Wordt vervolgd.